‘Zonder aangepast wettelijk kader is het onmogelijk de Turteltaks terug te vorderen’

“De overheid kan net zoals de burger aansprakelijk gesteld worden voor schade. Alleen wordt er blijkbaar een uitzondering gemaakt wanneer grote groepen burgers schade lijden zoals in het Turteltaksdossier”, zegt Geert Lenssens, advocaat bij SQ Law.

Het arrest van het grondwettelijk Hof rond de Turteltaks deed meer dan één juridische wenkbrauw fronsen. Er was de vaststelling dat de overheid niet in staat was om haar eigen wetten te respecteren, maar dat is helaas geen unicum meer, kijk maar naar de zaak Arco. In de wet is er echt ook een mogelijkheid voor het Hof om de nietigheid van een ongrondwettelijke wet of decreet in tijd te beperken. De nietigheid werd hier geneutraliseerd voor 2016 en 2017. De praktische impact op de lopende Turteltaks, die miljoenen Vlamingen intussen moeten ophoesten, kwam echter bevreemdend over, zelfs voor door de wol geverfde juristen. De bevolking zelf kon al evenmin begrijpen dat een belasting, die tegen de grondwet in werd geheven en zelfs dubbel gebruik uitmaakte met een andere belasting, toch moest betaald worden.

Het laatste woord in die discussie is nog niet gezegd. Juristen wisselden in de media van gedachten en enkele zelfverklaarde activisten kwamen met bizarre eisen zoals een morele schade van meer dan het dubbele van de taks zelf. Intussen laat zich een meer fundamentele vraag stellen. Die vraag is niet wie gelijk of ongelijk heeft , maar wel of wie meent gelijk te hebben, naar de rechter kan stappen zoals de grondwet hem of haar waarborgt.

De overheid wist al langer dat de juridische situatie van grote groepen benadeelden die niet tot bij de rechter geraken problematisch was. Het heeft dan tot 2014 geduurd eer er een wet op de groepsvordering, zeg maar ‘class action’ kwam. We kennen het fenomeen van de class action uit de VS, waar vaak tot de verbeelding sprekende zaken even hallucinante schadeclaims opleveren.

Onze wet haalt voor een groot stuk haar mosterd in de VS, maar het resultaat was een papieren tijger. Er kan in ons land weliswaar geprocedeerd worden voor een ‘class’, een groep van de bevolking zonder dat men die mensen moet verzamelen. Alleen vergat men enkele fundamentele principes mee over te hevelen. Zo is het in de praktijk enkel Test-Aankoop die dergelijke procedures voert in ons land. Deze organisatie doet dat overigens erg verdienstelijk, alleen is de markt veel te groot voor één speler.

Bovendien schakelde men het ondernemingselement in de wet uit namelijk de succes fee. Een consumentenorganisatie kan enkel haar ‘kosten’ terugvorderen als ze de zaak wint. Over wat die kosten zijn wordt dan nog vaak gediscussïeerd. Maar, in tegenstelling tot Nederland, wordt er uitgegaan van een model waar geen winst kan gemaakt worden. Het is net die winst die broodnodig is om te kunnen investeren en niet in de rode cijfers te geraken. Er opereren weliswaar charlatans op deze markt, maar een organisatie die de zaken ernstig neemt kijkt in dat soort zaken op tegen enorme investeringen. Het Turteltaksdossier zelf valt duidelijk buiten de wet. Die wet is namelijk enkel van toepassing op contractuele geschillen en men kan de overheid ook nooit via die wet aanspreken.

In het vakjargon wordt in dit verband een onderscheid gemaakt tussen de diverse soorten massaschade en zo is er bijvoorbeeld de strooischade. Dat is schade die zich voordoet op grote schaal bij grote lagen van de bevolking, maar waarbij de individuele schade eerder beperkt is. Het fenomeen dat zich daar systematisch voordoet is dat van de ‘rational apathy’ . Burgers beseffen wel dat zij schade lijden, maar maken snel een rekensom waaruit blijkt dat de kosten van invordering de baten overtreffen. Het resultaat is dat de burger niets onderneemt en in feite praktisch gezien ook niets kan ondernemen. Op zich is deze vaststelling al een rechtstaat onwaardig.

In onze wet staat immers dat elke schade moet vergoed worden, maar in de praktijk gebeurt dat niet. Komt daarbij dat al die kleintjes vaak astronomische bedragen vormen. Volgens de cijfers van de Vlaamse overheid waren er in 2010 2.731.319 gezinnen. Maal 200 euro (2 keer de Turteltaks nvdr.) geeft dat een bedrag van meer dan een half miljard euro dat in principe vatbaar is voor terugvordering.

Het zijn echter niet alleen de enorme schadebedragen die doen duizelen en waar elke zinnige mens van vindt dat een rechter daar op zijn minst zou moeten over kunnen oordelen. Er is ook de aansprakelijke die telkens op voorhand weet dat hij de dans ontspringt en die met andere woorden zijn laars aan allerlei wettelijke regels zal lappen. En die aansprakelijke kan natuurlijk evengoed de overheid zelf zijn.

Sedert het zogenaamde Flandria arrest van het Hof van Cassatie van 1920 wordt algemeen aangenomen dat de overheid evengoed aansprakelijk kan gesteld worden voor fouten als de burger. Alleen wordt er blijkbaar een uitzondering gemaakt wanneer grote groepen burgers schade lijden zoals in het Turteltaks dossier en dat stuit tegen de borst.

Het Turteltaksdossier is anno 2017 een schoolvoorbeeld van strooischade, maar evengoed van gebrekkige toegang tot het gerecht. Het is dan ook een moment van bezinning. Langs de kant van de Vlaamse Regering om na te gaan in hoeverre zij de eer aan zichzelf kan laten door een schikking voor te stellen. Langs de kant van de Belgische Regering om de groepsvorderingen een veel breder draagvlak te geven.

En wat met de Turteltaksactivisten ? Het idee dat Prof. Maus is lanceerde getuigt van durf en inzicht. De problematiek is er echter geen waar men over één nacht ijs kan gaan. En het juridisch transport ontbreekt, want zonder aangepast wettelijk kader is strooischade zo goed als oninvorderbaar. De administratieve kosten om al die mensen te checken en te verzamelen, laat staan om een eventuele vergoeding te distribueren , staan momenteel elke redelijke actie in de weg.