Zo kan uw kind of kleinkind geen sportwagen kopen met uw schenking: 8 manieren om de controle te houden

Overweegt u in het kader van een optimale successieplanning een schenking aan uw nazaten? Weet dan dat er manieren bestaan om toch controle te behouden over wat gebeurt met uw schenking.

Bij een schenking geldt het principe ‘gegeven is gegeven’. Wat u geschonken hebt, bent u in principe voorgoed kwijt. U kunt wel voorwaarden inbouwen, om een stok achter de deur te hebben. Zo kunt u vermijden dat uw kind of kleinkind de schenking opsoupeert aan een dure sportwagen of andere zaken die u als onbezonnen uitgaven beschouwt.

Een andere mogelijke reden om te schenken met voorwaarden, is het feit dat u het genot of de inkomsten ervan wenst te behouden tot aan uw overlijden. Uw notaris of vermogensplanner kan een formule op maat uitwerken. We selecteerden acht opties.

1. Bestemmingsclausule

Neem nu de tachtigjarige Marie-Jeanne. Haar kleinzoon Jacob staat op het punt een huis te kopen, en ze wil hem graag financieel steunen door 100.000 euro te schenken. Ze verwacht dan wel dat hij die som effectief gebruikt voor de aankoop van de woning. Die voorwaarde kan ze via een bestemmingsclausule – die ondubbelzinnig vermeldt waarvoor de gift gebruikt mag worden – in de schenkingsakte laten opnemen.

“Ook schenken met verbod – eigenlijk het omgekeerde – is mogelijk”, zegt Johan Adriaens, successieplanner en vermogensfiscalist bij Adriaens & Partners. “Je kan dus verbieden een schenking te investeren in bepaalde goederen, zoals een sportwagen of een motor. Maar in de praktijk is zo’n verbod nooit helemaal sluitend, omdat het onmogelijk is alles op te sommen wat niet mag.”

2. Vervreemdingsverbod

Met een vervreemdingsverbod voorkomt Marie-Jeanne dat haar kleinzoon de schenking verkoopt of op zijn beurt wegschenkt. “Enige omzichtigheid is dan wel geboden”, merkt Adriaens op. “Onze rechtspraak duldt dat alleen als twee voorwaarden gerespecteerd worden: het verbod moet beperkt zijn in de tijd én het moet een rechtmatig belang dienen. De notaris of de vermogensplanner kan je vertellen wat aanvaardbaar is.” De eindtermijn van het vervreemdingsverbod koppelen aan het overlijden van de schenker wordt in principe als een correcte beperking in de tijd beschouwd. Anderzijds wordt een beding waarmee de onvervreemdbaarheid het hele leven van de begiftigde moet blijven duren, doorgaans niet als geldig gezien.

Een rechtmatig belang is bijvoorbeeld de voorwaarde dat familiejuwelen binnen de familie blijven, of dat een geschonken bouwgrond onbebouwd blijft, zodat de schenker ongestoord kan blijven wonen op het aanpalende terrein.

3. Uitsluitingsclausule

De kleinzoon Jacob is gehuwd onder het wettelijk stelsel: de schenking valt daardoor in zijn eigen vermogen, en dus niet in de huwelijksgemeenschap. Komt het later tot een echtscheiding, dan blijven de geschonken goederen in zijn bezit, en komen ze niet in handen van zijn ex. Jacob zou daar echter zelf een mouw aan kunnen passen, door de schenking in de huwelijksgemeenschap in te brengen. Ook wanneer er gehuwd werd onder algehele gemeenschap, moet de schenker op zijn hoede zijn.

“Problemen kan je vermijden door in de notariële schenkingsakte een formeel verbod tot latere inbreng in de huwelijksgemeenschap te laten inbouwen”, zegt Adriaens. “Dat kan met een uitsluitingsclausule. Die kan zelfs uitgebreid worden naar de inkomsten uit de schenking – zoals de huur van een geschonken appartement of de dividenden van geschonken aandelen.”

4. Drugs- en sekteclausule

Marie-Jeanne is ervan overtuigd dat haar kleinzoon op het rechte pad zit, maar dat is natuurlijk nooit helemaal zeker. “Daarom zou ze kunnen overwegen een drugs- of sekteclausule in de akte te laten opnemen”, adviseert Johan Adriaens. “Die bepaalt dat zij de schenking kan herroepen wanneer Jacob drugs- of alcoholverslaafd wordt, in een sekte terechtkomt of bij uitbreiding een zware veroordeling oploopt.”

5. Voorbehoud van vruchtgebruik

Sinds Marie-Jeanne vorig jaar weduwe werd, woont ze alleen in haar riante villa. Met het oog op een slimme successieplanning wil ze die woning nu al aan haar dochter Julie schenken, maar ze wil er wel in blijven wonen tot aan haar dood. Via een notariële schenking met voorbehoud van vruchtgebruik kan dat makkelijk. Julie krijgt dan de blote eigendom, zonder het genot of het gebruik. Wanneer haar moeder overlijdt, wordt zij de volle eigenaar, zonder dat ze erfbelasting hoeft te betalen.

Een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik kan voor zowel onroerende als roerende goederen. Marie-Jeanne kan dus ook aandelen, beleggingsfondsen of obligaties aan haar dochter schenken, waarvan zij toch nog jaarlijks de dividenden of coupons blijft innen. Ook juwelen, een kunstverzameling of een plezierboot kan ze zo overdragen, terwijl ze daar nog altijd elke dag van kan blijven genieten.

6. Welzijnsclausule

Schenken doet u in principe enkel als u zelf niets tekort komt. Maar u weet nooit wat de toekomst brengt. Daarom bepaalt Marie-Jeanne via een welzijnsclausule in de schenkingsakte dat Julie indien nodig haar huisvesting, levensonderhoud en verzorging moet verschaffen. Johan Adriaens: “Hoewel bepaalde juristen twijfelen aan de geldigheid, wordt zo’n welzijnsclausule zo goed als algemeen aanvaard. U doet er wel goed aan te preciseren wat daar allemaal onder valt.”

“U kunt ook bedingen dat de begiftigde de kosten van een woon-zorgcentrum moet betalen. Laat dan wel vastleggen in welk soort instelling u wilt opgenomen worden, om discussies te vermijden. Eventueel kunt u ook te indexeren prijsvork vastleggen.”

7. Rentelast

Marie-Jeanne kan ook een periodieke uitbetaling of rentelast laten inbouwen. Ze kan bepalen dat haar dochter – indien dat nodig zou blijken te zijn – elke maand bijvoorbeeld 500 euro betaalt. “Zo’n last is geldig op voorwaarde dat ze redelijk is en de schenking niet onrechtstreeks tenietdoet”, zegt Johan Adriaens. “U kunt laten vastleggen dat de betaling slechts dient te gebeuren wanneer u daar expliciet om vraagt. De rentelast is dan facultatief.”

8. Beding van terugkeer

Wat als een van de begiftigden overlijdt vóór Marie-Jeanne zelf sterft? “Stel dat haar kleinzoon Jacob overlijdt, dan keren de geschonken goederen automatisch terug naar haar”, zegt Johan Adriaens. “Marie-Jeanne hoeft daarop dan geen erfbelasting te betalen in Vlaanderen (en soms niet in Wallonië, maar wel in Brussel), als voldaan is aan deze voorwaarden: de goederen moeten zich nog in natura in het vermogen van Jacob bevinden, én hij mag geen kinderen hebben.”

Om zeker te zijn dat de schenking ook terugkeert buiten die voorwaarden, kan Marie-Jeanne in de schenkingsakte een conventioneel beding van terugkeer laten inbouwen. Zo bereikt ze hetzelfde doel, inclusief het feit dat ze geen erfbelasting dient te betalen.

Nóg slimmer is van het conventioneel beding een optioneel beding te laten maken. Zo behoudt ze de keuze: ze beslist zelf of de schenking naar haar terugkeert dan wel naar haar dochter gaat. Doorgaans moet de keuze binnen een bepaalde termijn bekendgemaakt worden.