Een effectenportefeuille schenken: hoe doet u dat goed?

Overweegt u een effectenportefeuille aan uw kinderen te schenken om zo de hoge erfbelasting te verminderen bij uw overlijden? In dat geval kunt u desgewenst nog altijd de inkomsten en de controle ervan behouden.

Maurice en Marijke zijn ruim veertig jaar geleden gehuwd onder het wettelijk stelsel. Vandaag genieten ze van een welverdiend pensioen. Naast een woning en een appartement aan zee beschikken ze over een gediversifieerde effectenportefeuille op hun beider namen, ten bedrage van ongeveer een miljoen euro. Ze hebben twee kinderen die intussen hun eigen carrière hebben uitgebouwd. Ze zijn goed gesetteld en komen niets tekort.

Maurice en Marijke overwegen hun effecten te schenken aan hun kroost. Ze worden een dagje ouder en willen de successie van hun vermogen tijdig voorbereiden en optimaliseren. Met een schenking van hun effectenportfolio kunnen ze alvast de hoge successierechten bij hun overlijden vermijden. Maar anderzijds willen ze graag de inkomsten uit de activa blijven krijgen, de controle en het beheer ervan behouden en de langstlevende echtgenoot beschermen.

“Een notariële schenking van de effectenportefeuille met voorbehoud van vruchtgebruik maakt het mogelijk om aan al deze wensen te voldoen”, zegt Benoît Verschueren, senior estate planner bij Deutsche Bank. “Dan wordt alleen de blote eigendom van de portefeuille overgedragen aan de begiftigden. Zo’n schenking beantwoordt aan beschermingsdoelstellingen die heel wat ouders hebben, en biedt hen de gewenste zekerheid tijdens hun verdere leven.”

De schenking met voorbehoud van vruchtgebruik is dan ook een populair instrument voor ouders die een deel van hun vermogen optimaal willen overdragen aan hun kinderen en tegelijkertijd een aantal concrete doelstellingen nastreven.

Doel 1: successierechten verlagen

“Een schenking van een effectenportefeuille met voorbehoud van vruchtgebruik kan in principe alleen met een notariële akte”, aldus Benoît Verschueren. “En aangezien zo’n akte verplicht in België geregistreerd moet worden, zijn schenkingsrechten verschuldigd. Tussen ouders en kinderen bedraagt het vaste tarief 3 procent in het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en 3,3 procent in het Waals Gewest, berekend op de waarde van de volle eigendom van de geschonken portefeuille.”

Aangezien de schenkingsrechten betaald zijn op de volle eigendomswaarde van de geschonken goederen, zijn er nadien geen – veel hogere – erfbelastingen meer verschuldigd op de geschonken portefeuille bij het overlijden van de ouders. Op dat moment worden de kinderen ook de volle eigenaar van het geheel.

Doel 2: inkomsten behouden

Als vruchtgebruikers behouden Maurice en Marijke het recht op de voortgebrachte inkomsten (dividenden en intresten) van de geschonken effecten. Benoît Verschueren: “Maar omdat die van jaar tot jaar kunnen schommelen, kunnen ze overwegen om bijkomend een minimale financiële last te koppelen aan de schenking. Wanneer het vruchtgebruik in een bepaald jaar onder een vastgelegde limiet blijft, compenseert deze last het inkomenstekort. De last kan zelfs jaarlijks geïndexeerd worden.”

Die optie kan ook interessant zijn wanneer de effectenportefeuille voornamelijk uit kapitalisatiebeleggingsfondsen bestaat. Zulke fondsen keren immers geen tussentijdse inkomsten uit.

Doel 3: controle behouden

Door hun portefeuille te schenken met voorbehoud van vruchtgebruik, vermijden Maurice en Marijke dat hun nakomelingen onmiddellijk vrij en afzonderlijk over de volle eigendom ervan kunnen beschikken. “Bovendien wordt doorgaans in de akte bepaald dat de kinderen evenmin het recht hebben om de blote eigendom van de portefeuille over te dragen”, zegt Benoît Verschueren. “Zo blijft het familiale karakter van de verrichting gevrijwaard zolang de ouders leven.”

Doel 4: portefeuille beheren

Bij de schenking van een effectenportefeuille met voorbehoud van vruchtgebruik behouden Maurice en Marijke als vruchtgebruikers het recht om de portefeuille te beheren. Ze dienen daarbij te handelen als een voorzichtig en redelijk persoon, en in overeenstemming met de bestemming van het goed.

Aangezien een effectenportefeuille een algemeenheid van goederen uitmaakt, kunnen Maurice en Marijke wel over de onderliggende effecten beschikken voor zover de goederen die in de plaats komen verder deel blijven uitmaken van de portefeuille. “Ze kunnen bijvoorbeeld binnen de portefeuille onderliggende effecten verkopen om er andere mee te kopen, of de opbrengst van een effect dat op vervaldag is gekomen herbeleggen”, illustreert Benoît Verschueren.

“De ouders mogen evenwel geen enkel effect in de effectenportefeuille verkopen om er vrij gebruik van te maken. Ook de portefeuille in zijn geheel verkopen om bijvoorbeeld in een onroerend goed te investeren, is in principe niet toegestaan, tenzij partijen daarover anders zijn overeengekomen.”

“Het is ieder geval ten zeerste aan te raden om de rechten van de vruchtgebruikers en de blote eigenaars duidelijk te omschrijven in de schenkingsakte, met aandacht voor het beleggersprofiel van alle partijen.”

Doel 5: langstlevende beschermen

Maurice en Marijke willen elkaar ook maximaal beschermen na het overlijden van een van hen. Er bestaan meerdere mechanismen die het vruchtgebruik van de effectenportefeuille garanderen voor de langstlevende: het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik, de wettelijke aanwas van vruchtgebruik zoals bepaald in het goederenrecht, en het conventionele beding van aanwas. Die laatste is een clausule die opgenomen wordt in de schenkingsakte.

“Werd in de schenkingsakte een conventionele aanwasclausule voorzien, dan primeert die op de twee andere mechanismen”, zegt Benoît Verschueren. “Het is in de praktijk dikwijls aangewezen in zo’n clausule te voorzien, niet alleen omdat de partijen die naar hun hand kunnen zetten, maar ook om fiscale redenen. De fiscale behandeling verschilt naargelang de concrete situatie, het toepasselijke mechanisme en het gewest.”

“Zo heffen het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest geen successierechten op het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik, terwijl dat in Vlaanderen wél het geval is, behoudens specifieke vrijstellingen.” In geen enkel gewest is er dan weer een formele bepaling die het mogelijk maakt de wettelijke aanwas van vruchtgebruik aan de successierechten te onderwerpen. En ook de conventionele aanwas van vruchtgebruik is in de situatie van Maurice en Marijke niet onderworpen aan successie- of schenkingsrechten.

Plan op maat

“Elke optimale vermogensoplossing is het resultaat van een algemene denkoefening die rekening houdt met de concrete situatie, de specifieke doelstellingen van de betrokken partijen en de burgerrechtelijke en fiscale gevolgen”, besluit Benoît Verschueren. “Het is dan ook aangewezen om je te laten adviseren door een notaris, advocaat of een andere expert in vermogensplanning. Hij of zij kan voor jou een plan op maat van jouw wensen uitwerken.”