De overdracht van een familiebedrijf vraagt een goede voorbereiding

De drie gewesten van ons land hebben gunstige regelingen voor de overdracht van familiebedrijven. De mogelijkheden zijn heel divers. Cédric Boitte

De familiebedrijven zijn goed voor 45 procent van de werkgelegenheid en 33 procent van het bbp in België, leren de gegevens van Family Business Network. Maar veel van die bedrijven staan voor een belangrijke uitdaging: 25 procent van de ondernemers verwacht binnen de vijf jaar hun onderneming te willen doorgeven.

De overdracht van familiebedrijven is dan ook een belangrijke economische uitdaging. Daarom hebben de drie gewesten van het land specifieke regelingen ingesteld, met als belangrijkste kenmerk extreem lage belastingtarieven. “Maar alvorens te overwegen een familiebedrijf over te dragen naar de volgende generatie, is het essentieel de familiale, burgerlijke en fiscale aspecten goed te overwegen”, benadrukt Grégory Homans, managing partner van het fiscale advocatenkantoor Dekeyser & Associés.

Liever geen erfenis

“De eerste vraag is natuurlijk wie in de familie geïnteresseerd is om het bedrijf over te nemen. Als slechts één kind geïnteresseerd is, is het raadzaam een regeling te overwegen die de overname mogelijk maakt met inachtneming van de rechten van de andere kinderen. Zij moeten op zijn minst hun erfdeelreserve krijgen, het minimale aandeel waar een kind recht op heeft in de nalatenschap van zijn of haar ouders. Als geen enkel kind geïnteresseerd is, moet een verkoop aan een derde partij worden overwogen”, zegt Grégory Homans.

Deze informatie is cruciaal voor de voorbereiding van de overdracht van uw onderneming. Bruno Halleux, estate planner bij BNP Paribas Fortis, benadrukt dan ook hoe belangrijk het is dat dit nog tijdens uw leven geregeld wordt. “Er zijn natuurlijk voordelige tarieven voor de erfbelasting, maar die moet je meer zien als een vangnet. Want bij een erfopvolging wordt pas op het moment van uw overlijden duidelijk of u aan de voorwaarden voor een gunstige belasting voldoet, zonder de mogelijkheid om de situatie nog te herstellen. Bovendien verandert de belastingwetgeving voortdurend, wat een juridisch risico inhoudt als bijvoorbeeld ook de voorwaarden veranderen.”

Schenking is veiliger

Een schenking is juridisch veiliger en u kunt kiezen uit verschillende opties waarmee u de controle behoudt. “Er bestaan verschillende oplossingen om dit doel te bereiken”, zegt Ariane Joris, hoofd Estate Planning bij Degroof Petercam, zonder af te wijken van het principe van ‘geven en nemen’.

“De schenker kan bijvoorbeeld zijn aandelen schenken met een voorbehoud van vruchtgebruik, zodat hij dividenden blijft ontvangen en nog altijd zijn stemrecht kan uitoefenen. Door een wijziging van de statuten van de vennootschap is het ook mogelijk statutaire bestuurders te benoemen, die de operationele controle kunnen garanderen. In gezinnen waar verschillende activiteiten aan de kinderen worden overgedragen, kan een familiehandvest opgesteld worden, waarin het bestuur voor de komende jaren wordt vastgelegd.”

Maar hoe zien die gunstige regelingen voor de schenking of de opvolging van een familiebedrijf er precies uit? Allereerst moet worden opgemerkt dat de wetgeving die van toepassing is, wordt bepaald door uw persoonlijke fiscale woonplaats en niet door waar de zetel van uw onderneming zich bevindt. Bovendien is voor een schenking altijd een notariële akte vereist om voor het verlaagde tarief in aanmerking te komen.

Wallonië

Puur op basis van de fiscale woonplaats heeft Wallonië de voordeligste regeling voor de overdracht van familiebedrijven, met een schenkings- en een erfbelasting van 0 procent, ongeacht de familieband. Maar de voorwaarden zijn niet min, merkt Ariane Joris op. “Een eerste punt is dat Wallonië de over te dragen onderneming als geconsolideerd ziet, dus met alle dochterondernemingen geïntegreerd. Dat betekent dat de hele groep aan de voorwaarden onderworpen is.”

Bruno Halleux merkt op dat ondernemingen met een focus op vermogensbeheer uitgesloten zijn van deze gunstige regeling. Bovendien moet de operationele activiteit gedurende vijf jaar vanaf de datum van de schenking of het overlijden worden voortgezet, met handhaving van ten minste 75 procent van de werkgelegenheid gedurende vijf jaar. Er mag gedurende vijf jaar ook geen vermindering van het kapitaal worden doorgevoerd.

Vlaanderen

Het gunstigste stelsel in Vlaanderen maakt een onderscheid tussen schenkingen (0% belasting) en erfenissen (3% in rechte lijn en 7% in andere gevallen). De voorwaarden zijn ook iets anders, legt Bruno Halleux uit. De vennootschap moet een reële economische activiteit uitoefenen of ten minste 30 procent van de aandelen bezitten van een dochteronderneming die zo’n activiteit uitoefent. Die activiteit moet minstens drie jaar worden voortgezet en gedurende drie jaar is een kapitaalvermindering uit den boze.

Als de salarissen, de sociale lasten en de pensioenen minder dan 1,50 procent van de totale activa bedragen én de terreinen en gebouwen meer dan 50 procent van de totale activa uitmaken, dan gaat de Vlaamse belastingdienst (Vlabel) ervan uit dat er geen reële economische activiteit is. “Aangezien dat een weerlegbaar vermoeden is, kan de belastingplichtige het tegendeel bewijzen. De Vlabel is vrij streng, vooral voor investeringen in onroerend goed. Het Gentse hof van beroep heeft Vlabel in juni echter in het ongelijk gesteld door te oordelen dat vastgoedontwikkeling en professioneel vastgoedbeheer als reële activiteiten moeten worden beschouwd”, zegt Bruno Halleux.

Brussel

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft zich grotendeels laten inspireren door de Vlaamse wetgeving, toen het zijn bedrijfsoverdrachtsregeling hervormde. De tarieven zijn dezelfde. “De voorwaarden zijn ook vergelijkbaar”, zegt Ariane Joris. “Het belangrijkste verschil is dat er een ‘handhaving van de activiteit’ moet zijn. Een vennootschap kan in de drie jaar na de overdracht niet van activiteit veranderen. In dat geval verliest de begiftigde of de erfgenaam alsnog het gunstige tarief.”

Bovendien heeft de federale belastingadministratie (die verantwoordelijk blijft voor de heffing van schenkings- en erfbelasting in Wallonië en Brussel) geen duidelijke richtlijn over het bezit van onroerende goederen, zoals die in Vlaanderen wel bestaat.

Andere formules

Wat gebeurt er als het kind/overnemer de voorwaarden niet respecteert? Ariane Joris: “De overdracht wordt dan onderworpen aan de gewone schenkbelasting (3 tot 7%, afhankelijk van de regio en de relatie) of erfbelasting (tot 30% in rechte lijn en 80% voor niet-verwanten).”

“Dat risico doet veel mensen uitkijken naar andere manieren om hun familiebedrijf over te dragen”, zegt fiscaal jurist Gregory Homans.

Een eerste mogelijkheid is een klassieke schenking van roerende goederen. Dan hoeft u zich geen zorgen te maken over al die voorwaarden. In de meeste gevallen “moet u zo’n schenking bij notariële akte doen en de bijbehorende rechten betalen, want ongeregistreerde indirecte schenkingen zijn niet meer mogelijk”, waarschuwt Bruno Halleux. “Er zijn enkele alternatieven, maar die hangen af van het geval. Het is raadzaam ze zorgvuldig en voorzichtig te regelen, om elk risico te vermijden dat ze in twijfel worden getrokken”, legt Homans uit.

Een andere klassieke optie is een verkoop, zegt Ariane Joris van Degroof Petercam. “Stel dat slechts één van uw twee kinderen geïnteresseerd is om het bedrijf over te nemen. Aangezien het bedrijf het grootste deel van uw vermogen vertegenwoordigt, kunt u onmogelijk twee gelijkwaardige schenkingen doen. In dat geval kunt u de helft van het bedrijf aan het geïnteresseerde kind geven, en de andere helft verkopen. U kunt dan de opbrengst van de verkoop aan uw andere kind geven, zodat hij of zij een gelijkwaardige gift krijgt.

Gregory Homans wijst op twee andere methoden om familiebedrijven over te dragen: de familiestichting en de maatschap. “Stel dat twee ouders alle aandelen van hun familiebedrijf bezitten. Een van hun kinderen wil het bedrijf overnemen, terwijl de drie andere niet geïnteresseerd zijn. De ouders kunnen dan een familiestichting oprichten, hun ene kind als bestuurder van de stichting benoemen en hun aandeel in het familiebedrijf in de stichting onderbrengen. In ruil voor de inbreng van de aandelen geeft de stichting certificaten aan de ouders. Zij kunnen die dan aan hun vier kinderen geven. Door het ene kind tot bestuurder van de stichting te benoemen, betrekken de ouders hem of haar bij het beheer en zorgen zij ervoor dat hij of zij na hun overlijden als enige de bedrijfsleider zal zijn. En door de certificaten aan hun vier kinderen te schenken (of later na te laten), geven zij financieel gezien hetzelfde voordeel aan hen door, zonder de zeggenschap.

Een maatschap is een ander interessant alternatief, vooral sinds de hervorming van het wetboek van vennootschappen en verenigingen, aldus Grégory Homans. “Stel dat een echtpaar een maatschap opricht en elk 10.000 euro inbrengt. Ze geven bijna alle aandelen aan hun kinderen. Voor de zekerheid wordt deze gift geregistreerd tegen het tarief van 3 of 3,3 procent. De ouders plaatsen vervolgens hun aandelen in het familiebedrijf in die maatschap. Deze bijdrage wordt niet vergoed door de uitgifte van nieuwe aandelen. Zo dragen de ouders indirect het familiebedrijf over aan hun kinderen.”