Minister van Justitie Geens (CD&V) wil rechtsbijstandsverzekering stimuleren

De middenklasse heeft vaak onvoldoende middelen om naar de rechter te stappen. Een rechtsbijstandsverzekering vangt een deel van de gerechtskosten op. Maar is dat voldoende?

Een jaar geleden kondigde minister van Justitie Koen Geens (CD&V) aan dat hij een fiscale stimulans zou geven aan wie een rechtsbijstandsverzekering afsluit. De ministerraad had daarover een akkoord bereikt. De maatregel was een onderdeel van een breder pakket maatregelen om de toegang tot justitie te vergemakkelijken. Geens zei in interviews dat de premies al fiscaal aftrekbaar zouden worden vanaf 2018. “Meer details zijn er voorlopig niet, aangezien de gesprekken met de partners nog lopen”, antwoordt een woordvoerder van de minister op de vraag hoever het staat met dat plan. In de coulissen is te horen dat de gesprekken moeizamer verlopen dan verwacht.

Het idee van minister Geens bouwt voort op een project van zijn voorganger, Laurette Onkelinx (PS). Zij stelde in 2007 een goedkopere rechtsbijstandspolis voor, waarvan de premie tot 144 euro is vrijgesteld van de verzekeringstaks. Die belasting bedraagt 9,25 procent. De klant wint ongeveer 15 euro. Maar de goedkope rechtsbijstandsverzekeringen van Onkelinx hadden maar weinig succes.

Tussen twee stoelen

“De advocatuur is het idee vast en zeker genegen”, zegt advocaat Hugo Lamon, de woordvoerder van de Orde van de Vlaamse Balies. “Iedereen is het er wel over eens dat er een probleem is. Zelfs als ze een stevige zaak heeft, stapt een steeds grotere groep tweeverdieners niet meer naar de rechter. We hebben het dan niet over de hoge inkomens. Die hebben er geen probleem mee een advocaat te betalen. We hebben het ook niet over de lage inkomens. Zij hebben recht op de juridische tweedelijnsbijstand – de prodeoadvocaten waar minder bemiddelde mensen terecht kunnen voor gratis juridisch advies, bijstand en vertegenwoordiging. We hebben het wel over de middenklasse, die tussen die twee stoelen valt.”

Lamon wijst erop dat de toegang tot justitie geblokkeerd is, omdat de juridische bijstand in enkele jaren veel duurder is geworden. “Het is een combinatie van verschillende factoren: de vrijstelling van de btw voor prestaties van advocaten is afgeschaft en ongeveer tegelijk zijn de rechtsplegingsvergoedingen en de griffierechten opgetrokken.”

De rechtsplegingsvergoeding is het forfaitaire deel van de kosten en de honoraria van de advocaten van de tegenpartij, die de verliezende partij moet betalen. De griffierechten omvatten de kosten om de zaak op de rol van de rechtbank te laten zetten, de kosten voor het opstellen van documenten door de griffie en de kosten om een officieel document te laten opmaken waarmee het vonnis kan worden uitgevoerd.

Geconventioneerde advocaten

De minister van Justitie wil dat de advocaten tegen vaste tarieven werken en hij wil de tarieven voor bepaalde procedures vastleggen. Dat betekent dat hij advocaten moet vinden die bereid zijn tegen die tarieven te werken, ongeveer zoals de geconventioneerde artsen in de gezondheidszorg. Lamon: “Wij zijn gewend zelf onze honoraria te bepalen. Er is een gigantische diversiteit en een groot verschil in dienstverlening in de advocatuur. De ene advocaat heeft meer expertise in een bepaald domein dan de andere. De ene steekt ook meer tijd en moeite in een dossier dan de andere. Het voorstel stuitte op nogal wat kritiek van de orde van advocaten.”

De minister wil niet aan de vrije keuze van de advocaat raken. Wie een duurdere advocaat wil, moet gewoon meer uit eigen zak betalen. Maar Geens wil wel dat geconventioneerde advocaten zich engageren om altijd tegen vaste tarieven te werken. “Het laatste wat ik gehoord heb, was dat advocaten per dossier zouden kunnen bekijken of ze zich aan de tarieven kunnen houden. Er zijn verschillende denksporen, maar een concreet voorstel ligt bij mijn weten niet op tafel”, zegt Lamon.

Beroep of cassatie

Ook de verzekeraars zijn vragende partij voor een fiscale stimulans om rechtsbijstandsverzekeringen te promoten. Maar de minister wil dat de dekkingen van de rechtsbijstandsverzekering worden uitgebreid tot bouwgeschillen en echtscheidingen. Hij wil ook de garantie dat de verzekeraars de plafonds voor de terugbetalingen voldoende hoog leggen, en dat de vrijstellingen niet te veel oplopen. De minister onderhandelt over de verplichte waarborgen en de minimale tussenkomsten, maar er is nog geen akkoord. Hij wil er zeker van zijn dat de fiscaal aftrekbare rechtsbijstandsverzekering geen doekje voor het bloeden wordt, maar echt de kosten van een normale gerechtelijke procedure dekt. De verzekeraars van hun kant willen een product overhouden dat rendabel is.

“Wij hebben in ons gamma geen enkele rechtsbijstandsverzekering die bouwgeschillen dekt”, zegt Vincent Locus, de verkoopdirecteur van Arag, een onafhankelijke verzekeringsmaatschappij die alleen rechtsbijstandsverzekeringen aanbiedt. “Bouwgeschillen brengen per definitie veel gerechtskosten mee, omdat een bouwexpert moet worden aangesteld. Als we de dekkingen van onze verzekeringen uitbreiden met bouwgeschillen, moeten we veel hogere premies aanrekenen.”

De kosten voor een gerechtelijke procedure voor een contractueel geschil bedraagt al snel 3000 euro. “Als er beroep of cassatie bij komt kijken, spreken we over meer dan 10.000 euro. En ik heb de kosten uitzonderlijk zelfs zien oplopen tot 100.000 euro”, zegt Locus.

De goedkoopste rechtsbijstandsverzekering van Arag kost op dit moment 80 euro per jaar. Voor een rechtsbijstandsverzekering die alle contractuele geschillen dekt, betaalt de klant 125 euro. “Die producten kun je moeilijk vergelijken met het product dat minister Geens in gedachten heeft”, waarschuwt Locus.

Als de premie voor de fiscaal aftrekbare rechtsbijstandsverzekering te hoog is, zal niemand de verzekering afsluiten. Met hoge premies schiet de fiscaal aftrekbare rechtsbijstandsverzekering zijn doel voorbij en wordt de toegang tot justitie voor de doelgroep niet groter. Lamon begrijpt wel waarom de minister een dekking van bouwgeschillen wil. “Het is natuurlijk niet zo dat iedereen een bouwgrond ter beschikking heeft en daar een woning op kan neerplanten. Maar bouwgeschillen komen best wel vaak voor en de gerechtskosten kunnen aanzienlijk oplopen.”

Buiten de rechtbank

Ook op de vraag waarom de minister per se echtscheidingen erbij wil, heeft Lamon een antwoord. “Veel mensen komen door een echtscheiding in aanraking met de rechtbank. Al worden ook veel echtscheidingen buiten de rechtbank geregeld.” Ook bemiddeling kan inbegrepen zijn in een rechtsbijstandsverzekering. “Wij betalen de diensten van erkende bemiddelaars voor echtscheidingen terug”, zegt Locus. Maar volgens hem zijn echtscheidingen niet de meest voorkomende schadegevallen in de rechtsbijstandsverzekering.

Over de hoogte van de premie die fiscaal aftrekbaar wordt, is nog niets bekend. Daarover moet minister Geens ook met zijn collega van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) tot een akkoord komen. De overheid moet daar budgetten voor vrijmaken. Het zou dus best kunnen dat we nog even moeten wachten op de fiscaal aftrekbare rechtsbijstandsverzekering.