Thuis in tijden van coronavirus: wanneer krijgen werknemers loon, werkloosheidsuitkering of helemaal niets?

De overheid neemt maatregelen om het coronavirus in te dammen. Werknemers moeten zo veel mogelijk thuis werken en de opvang van hun kinderen op zich nemen. Welke mogelijkheden hebben werknemers en werkgevers om de richtlijnen van de overheid in praktijk te brengen?

Update op 15 april: Er was onenigheid ontstaan over de doktersbriefjes voor werknemers die niet ziek zijn, maar op advies van hun huisdokter of een andere geneesheer thuis in een preventieve quarantaine gingen. Tot nu toe betaalden werkgevers een maand lang gewaarborgd loon voor die groep van werknemers die thuis bleven om te vermijden dat ze andere mensen zouden besmetten. De Groep van Tien, waar vakbonden en werkgevers vertegenwoordigd zijn, kwam volgens de krant De Tijd tot het akkoord dat die groep van werknemers beter het statuut van tijdelijke werklozen zouden krijgen. De sociale partners vinden ook dat de ziekte- en tijdelijke werkloosheidsuitkeringen op hetzelfde niveau moeten gebracht worden. Dit dossier moet wel nog op de regeringstafel komen.

Een onderzoeksinstelling in ons land stuurde op 29 januari een e-mail naar haar personeelsleden om te waarschuwen voor het coronavirus in China. Daarin stond welke maatregelen werknemers moesten nemen om zich tegen het coronavirus te beschermen en welke restricties voor reizen gelden. Werknemers die in de Chinese provincie Hubei waren geweest, moesten twee weken thuis blijven. Op 28 februari breidde ze dat risicogebied uit naar heel China, Zuid-Korea en Italië.

BNP Paribas Fortis, de grootste bank van ons land, was ook bij de eerste Belgische bedrijven die strenge voorzorgsmaatregelen namen om de verspreiding van het coronavirus onder hun personeel tegen te gaan. Op 26 februari stuurde de bank een bericht naar haar personeelsleden, met het verzoek niet meteen naar kantoor te komen na een vakantie in Noord-Italië of een ander risicogebied. “Medewerkers die na een privé- of professionele trip uit risicogebieden terugkeren, moeten minstens 14 kalenderdagen wachten voor ze terug naar kantoor komen. In overleg met hun manager kunnen zij telewerken, vakantie of recuperatie opnemen”, stond in het bericht.

De managers kregen de opdracht medewerkers die toch te vroeg naar kantoor zouden terugkeren, nauwlettend op te volgen. De bank schortte alle zakenreizen naar risicogebieden op. Voor internationale zakenreizen, zelfs naar het hoofdkantoor van de moedergroep in Parijs, moest het personeel na de krokusvakantie toestemming vragen. Alle vergaderingen met internationale deelnemers van meer dan tien mensen werden uitgesteld. Medewerkers die positief testen op covid-19, of die in contact zijn geweest met iemand die symptomen vertoont, werd eveneens gevraagd thuis te blijven en hun huisarts te raadplegen.

Ondanks die draconische maatregelen zijn ook bij BNP Paribas Fortis medewerkers besmet geraakt. Uit een bericht dat op 11 maart naar het personeel is gestuurd, blijkt dat de bank bij elke bijkomende besmetting nog altijd alle personen opspoort en verwittigt die contact hadden met de getroffen collega’s, en hen indien nodig in quarantaine plaatst. Ook de werkruimtes worden grondig gereinigd nadat er een besmetting aan het licht is gekomen.

De Belgische overheid nam dit weekend ondersteunende maatregelen voor bedrijven in moeilijkheden en hun werknemers, maar ondersteunt het beleid van bedrijven die zelf bijkomende voorzorgsmaatregelen nemen expliciet niet. Voor de RVA, de instantie die waakt over het recht op een werkloosheidsverzekering, is er een verschil tussen een quarantaine opgelegd door huisarts of bedrijfsarts of een preventieve zelfquarantaine, op vraag van het bedrijf of de werknemer. “Het louter feit dat de werknemer terugkeert uit een land dat getroffen is door het coronavirus, of het louter feit dat de werknemer in contact gekomen is met een persoon die uit een getroffen zone komt, zonder dat er concrete aanwijzingen zijn van een besmettingsgevaar, kan niet ingeroepen worden om deze werknemer tijdelijk werkloos wegens overmacht te stellen.”

Kan een werkgever een werknemer verplichten thuis te blijven?

Niet alle bedrijven hebben gehandeld zoals BNP Paribas Fortis, omdat een werkgever zijn werknemers niet zomaar kan verplichten thuis te blijven. “Drie weken geleden zou ik hebben gezegd dat de werkgever zijn werknemers de toegang tot de werkvloer niet kan weigeren op basis van vermoedens”, reageert Geert Vermeir van het juridisch kenniscentrum van de hr- dienstenleverancier SD Worx. “Een werkgever kan de werknemer vragen zich te laten onderzoeken, maar strikt juridisch is die niet verplicht op dat verzoek in te gaan.”

Kan een werkgever een werknemer verplichten thuis te werken?

Ook in de gevallen dat thuiswerk mogelijk is, kan de werknemer dat niet eenzijdig afdwingen. “Als de werkplek in de arbeidsovereenkomst staat, is in principe het uitdrukkelijk akkoord van de werk- nemer voor thuiswerken nodig”, zegt Vermeir. Maar hij stelt vast dat de situatie vorige week heel snel is veranderd. “Nood breekt wet. In de regel gebeurt thuiswerken altijd in onderling overleg, maar als de overheid de bevolking oproept om maximaal thuis te werken, heeft dat een invloed op de manier waarop werkgevers en werknemers daarmee omgaan.”

“De werkgever moet bovendien zorgen voor veilige werkomstandigheden”, voegt Vermeir eraan toe. “Zo bekeken is verplicht tijdelijk thuiswerk voor mensen die mogelijk in contact kwamen met een besmet persoon zeker verantwoord. Doorgaans weigeren werknemers ook niet meer om thuis te werken of thuis te blijven.”

Mogen werknemers thuis blijven uit vrees voor een besmetting?

“Als werknemers thuis willen blijven uit vrees voor een besmetting, kunnen werkgevers en werknemers individuele of collectieve afspraken maken voor thuiswerk, als het werk dat toelaat”, zegt Vermeir. “Een andere mogelijkheid is dat de werknemer vakantie (betaald) of een toegestane afwezigheid (onbetaald) neemt.”

Zowel van de werknemers als de werkgevers wordt op dit moment redelijkheid verwacht. Vermeir stelt in de praktijk vast dat werknemers en werkgevers elkaar daarin wel vinden. Drie weken geleden zagen de meeste mensen de ernst van het coronavirus nog niet in. De welwillendheid van werkgevers en werknemers is sindsdien veel groter geworden.

Krijgt een werknemer die thuis moet blijven nog loon?

Vermeir legt uit dat voor besmette werknemers dezelfde regels gelden als bij elk ander ziekteverzuim. “De werkgever betaalt het gewaarborgd loon wegens arbeidsongeschiktheid.” Het gewaarborgd loon is gelijk aan het normale loon. De werkgever moet dat loon gedurende een periode blijven betalen, daarna valt de werknemer terug op een uitkering van het ziekenfonds.

Catherine Mairy, juridisch expert van Partena Professional, voegt eraan toe dat de werknemer wel aan zijn verplichtingen inzake arbeidsongeschiktheid moet hebben voldaan. “Dat wil zeggen dat hij de werkgever tijdig moet verwittigen en een geneeskundig voorschrift moet voorleggen.” Dokters kunnen uitzonderlijk, na een telefonische consultatie, een doktersbriefje afleveren voor corona-patiënten.

Er zijn ook werknemers die thuis moeten blijven zonder dat ze zelf besmet zijn. Vermeir: “Wij zeggen normaal tegen werkgevers dat ze het gewaarborgd loon moeten betalen aan hun werknemers als ze een doktersbriefje voorleggen, maar we zien nu doktersbriefjes verschijnen waarop staat dat mensen preventief moeten thuisblijven als een huisgenoot of familie ziek is.” Er is in dat geval strikt genomen geen sprake van arbeidsongeschiktheid.

De RVA verduidelijkte op haar website: “Wanneer uit het attest duidelijk blijkt dat de werknemer niet mag werken, bijvoorbeeld omdat er ernstige aanwijzingen zijn van een besmetting of omdat een familielid onder hetzelfde dak effectief besmet is en er gevaar is op besmetting van andere werknemers, Dan kan de werknemer tijdelijk werkloos worden gesteld omwille van overmacht. Opgelet: de werknemer mag niet ziek zijn. Als hij ziek is, moet de werkgever eerst gewaarborgd loon betalen en zal de mutualiteit later tussenkomen.”

Wanneer hebben werknemers recht op een werkloosheidsvergoeding?

De overheid besliste aanvankelijk dat cafés, restaurants en discotheken zouden dichtblijven. Die verplichte sluitingen werden sindsdien nog uitgebreid naar andere sectoren en bedrijven die niet aan de veiligheidsvoorschriften van de overheid kunnen voldoen. Niet essentiële winkels die dicht moeten blijven of bedrijven die door de sluiting maar een deel van hun activiteiten kunnen voortzetten, kunnen tijdelijke werkloosheid wegens overmacht aanvragen voor de dagen dat hun werknemers niet kunnen werken. Als de werkgever niet meer alle werknemers nodig heeft, omdat er minder vraag is van klanten kan de werkgever ook beroep doen op tijdelijke werkloosheid.

“De werkgever moet een aantal formaliteiten naleven om tijdelijke werkloosheid wegens overmacht aan te vragen”, zegt Mairy. Die formaliteiten staan op de website van de RVA. Mairy: “Als de RVA de tijdelijke werkloosheid wegens overmacht erkent, krijgen de betrokken werknemers, zowel arbeiders als bedienden, tijdelijke werkloosheidsuitkeringen ten belope van 70 procent van hun geplafonneerd brutoloon, tot 30 juni 2020. Normaal ligt dat percentage iets lager op 65 procent van het loon dat geplafonneerd wordt op 2754,76 euro per maand. Dat percentage werd eerder al opgetrokken om bedrijven te helpen, die in de problemen kwamen omdat ze afhankelijk waren van toeleveranciers in China. Vrijdag 20 maart is beslist dat daar per dag nog 5,63 euro bijkomt, goed voor zowat 150 euro extra per maand.

Op die uitkering wordt 26,75 procent bedrijfsvoorheffing ingehouden. Fiscaal jurist Jef Wellens waarschuwt dat mensen zich niet mogen verkijken aan deze uitkering en dat er in veel gevallen nog een angel komt in belastingaangifte.

Omdat de RVA de aanvragen voor tijdelijke werkloosheid niet kan bijhouden en om ervoor te zorgen dat alle getroffen werknemers zo snel mogelijk een uitkering krijgen, is nu ook beslist dat alle tijdelijke werklozen standaard 1450 euro netto per maand krijgen. Achteraf zal nagegaan worden of werknemers recht hadden op meer of minder.

Werkgevers kunnen ook tijdelijke werkloosheid wegens overmacht aanvragen voor werknemers die vast zitten in het buitenland en niet meer thuis raken door een vliegverbod. Ook de Belgen die onlangs vastzaten in een hotel in Tenerife, konden aanspraak maken op een tijdelijke werkloosheidsuitkering. “Wie in het buitenland strandt, bijvoorbeeld doordat vluchten of treinreizen worden geannuleerd, of wie na een repatriëring uit het buitenland in quarantaine wordt geplaatst door een derde instantie, heeft recht op een tijdelijke werkloosheidsuitkering”, legt Vermeir uit.

De werkgever kan geen beroep doen op tijdelijke werkloosheid, als hij een aantal van zijn werknemers zelf in quarantaine plaatst. Dat was bijvoorbeeld het geval bij BNP Paribas Fortis, dat aan werknemers vroeg thuis te blijven als ze in risicogebieden waren geweest. De RVA aanvaardt geen aanvragen van tijdelijke werkloosheid wegens overmacht als werkgevers en werknemers op eigen houtje beslissen dat werknemers thuis blijven “zonder dat er concrete aanwijzingen zijn van besmettingsgevaar”. Een bevoegde overheid of een dokter moet beslissen of er besmettingsgevaar is.