Arjo Klamer. Het belang van het gevoel

De vrije markt werkt niet alleen op basis van rationele impulsen, maar is in grote mate irrationeel. Gevoelens hebben een belangrijke ekonomische waarde, beklemtoont één van Nederlands bekendste ekonomen.

In de middeleeuwen vestigden de schoenmakers zich, net zoals andere ambachtslui, allemaal in dezelfde straat. “Vandaag is het niet anders, ” zegt de Nederlandse ekonoom Arjo Klamer. De high-techbedrijven in de VS zitten netjes naast elkaar in Silicon Valley. “Gelijksoortige aktiviteiten koncentreren zich. Dit bewijst de rol van gemeenschapsvorming in de ekonomische produktiviteit, ” aldus Klamer. “Konkurrentie is één van de pijlers van de vrije-marktekonomie. Wie denkt dat het konkurrentieprincipe in de marktekonomie gelijk is aan elkaar de keel afsnijden, heeft het verkeerd voor. Konkurrentie is zelf beter worden van een goede tegenstander. Het is zoals in de sport : tegen een mindere spelen, daar leer je niet veel van, maar een goede tegenstander stimuleert je eigen prestaties. “

Klamer bestudeert de rol van gemeenschappen in de ekonomie. “De gemeenschap levert diverse synergetische effekten op. Je hebt niet alleen het stimuleringseffekt van de konkurrentie, maar ook een poolingeffekt. Een bedrijf heeft er voordeel bij zich ergens te vestigen waar een pool van hooggekwalificeerd personeel voorhanden is. Ook daarom vestigen gelijksoortige bedrijven zich naast elkaar. “

Dat brengt Klamer bij een probleem : hoe bindt een bedrijf zijn hooggekwalificeerde werknemers aan de eigen onderneming en belet het dat de konkurrentie de beste krachten komen wegkopen ? “Dat doen bedrijven niet alleen met geld, maar ook door hun mensen het gevoel te geven bij het eigen bedrijf te horen. Mensen moeten zich ergens goed voelen. Daarom heeft een onderneming een verhaal nodig, een eigen identiteit waar de werknemers zich emotioneel aan kunnen binden. “

VERHALEN.

“Waarom houdt een bedrijf zoals Philips zijn hoofdzetel in Nederland als het evengoed naar de VS kan gaan ? Omdat er een emotionele binding is met Nederland die rationele overwegingen overstijgt”, zegt Klamer. Hetzelfde geldt voor een natie : de Nederlandse regering verzet zich tegen een verhuis van Philips omdat het tot het Nederlandse gemeenschappelijke verhaal behoort dat Philips in Nederland blijft. Die gevoelens “die gemeenschapsvormende verhalen” die van belang zijn op het niveau van bedrijven en naties bestudeert Klamer. “Ze zijn misschien irrationeel, maar wel degelijk ekonomisch funktioneel. Kijk naar België : als een land geen identiteit heeft, zie je ekonomische inertie. “

Om dezelfde reden heeft Klamer heel wat bedenkingen bij de Europese Unie “Europa moet er zich voor hoeden dat het de nationale identiteiten niet vernietigt. ” en ligt het behoud van het Nederlandse boerenbedrijf hem na aan het hart “Landbouw bepaalt in belangrijke mate een nationale gemeenschappelijke identiteit en is dus ekonomisch belangrijk voor de rest van de natie. “

Klamer : “Er is een goede ekonomische reden om ons ons-gevoel in stand te houden omdat een ekonomie niet kan gedijen zonder hechte gemeenschappen. “

VERZORGINGSSTAAT.

Arjo Klamer vergelijkt de samenleving met een gezin en de archetypes van vader en moeder. “Moeder heeft een verzorgende rol. Als we klein zijn, lost zij de problemen op in onze plaats en zij troost ons. Vader is de figuur die ons op tijd en stond een trap onder de kont geeft en daarmee de verantwoordelijkheid duidelijk bij onszelf legt. Zo leer je de problemen zelf op te lossen. Je hebt in een gezin beide types nodig om evenwichtig op te groeien. In de samenleving kan je de werking van de markt vergelijken met de vaderrol. De markt geeft ons een flinke schop en leert ons verantwoordelijkheid. De verzorgingsstaat met zijn subsidies speelt een moederrol. “

“De Amerikaanse samenleving is te vaderlijk, de Europese te moederlijk. Wat nodig is, is een evenwichtige mix van beide. Het is niet prettig te leven in een gezin waar er alleen een moeder is, maar evenmin daar waar er alleen een vader is. Ik heb me in Amerika nooit thuisgevoeld, maar ik hou mijn hart vast voor de weg die de Westeuropese samenleving uitgaat. Het moederlijke element in de Westeuropese verzorgingsstaten is veel te groot geworden en leidt tot een verzwakking van onze ekonomie. Waar moeder overheerst, groeit bij de kinderen slechts zwakheid. Wij hebben daarom thans dringend nood aan vaderlijke politici die een omwenteling in ons denken kunnen teweegbrengen zodat we de verantwoordelijkheid voor het eigen lot terug bij onszelf leggen. “

KONSERVATIEF ?

Klamer is een vriend van de Amerikaanse Nobelprijswinnaar ekonomie James Buchanan en voelt zich verwant aan diens denken. “Het gaat om het beschermen van de spontane leefgemeenschappen in de samenleving. Deze worden momenteel ondermijnd door het verval van gemeenschappelijke normen en waarden en door overheidsingrijpen. We moeten terug naar de traditie van het protestantse principe van de soevereiniteit in eigen kring en het katolieke subsidiariteitsbeginsel. Als de verantwoordelijkheden op het laagste niveau worden gelegd, is de solidariteit en de sociale kontrole veel groter. “

Klamer noemt zichzelf een neotraditionalist. “Geen konservatief, ” zegt hij. “Ik vind waarden zeer belangrijk in de samenleving omdat een gemeenschap niet kan bestaan zonder gemeenschappelijke normen, maar ik vind wel dat die normen aan evolutie onderhevig zijn. ” Normen zijn volgens hem zo belangrijk omdat het wezenlijke aan de mens is dat hij kontakt zoekt met anderen. “Het is een misvatting te denken dat de markt in een puur individuele omgeving kan werken, dat het enige wat telt in de ekonomie is : winst maken en konsumeren. Mensen zoeken kontakt, want ze willen hun isolatie overbruggen. Ze zoeken kontakt door liefde en door een drang naar macht en status die ons verzekeren van de aandacht van anderen. De mens wil immers een herkenbare plaats in de samenleving. “

De overheid maakt hier volgens Klamer veel kapot. “Een mens moet zich vandaag niet meer inzetten voor zijn buren of zijn familie. Dat doet de welvaartsstaat in onze plaats. De overheid zorgt voor de hulpbehoevenden. Iemand die hulp nodig heeft, zoekt tegenwoordig een sociale werker op en niet langer zijn buren of familie. Zo vermindert het persoonlijk kontakt. En de spontane gemeenschappen die vroeger bestonden en waaraan wij onze identiteit ontleenden, verliezen hun funktie. “

PAUL BELIEN

ARJO KLAMER, TORHOUT-WERCHTER Popvoorstellingen voor de gewone man krijgen geen subsidies, toneel voor een elite, die rijker is, wèl.