Molenbeek twee jaar na de aanslagen: van hellegat naar hightech

Heel wat sporen leidden na de terroristische aanslagen in Brussel, deze week twee jaar geleden, naar de Brusselse gemeente Sint-Jans-Molenbeek. Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) reageerde met een Kanaalplan tegen radicalisering. Maar er is nog een ander Kanaalplan, een ambitieus project voor stadsontwikkeling dat op kruissnelheid is.

Het stedenbouwkundige Kanaalplan beslaat de volledige lengte van het Kanaal in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar de strook ter hoogte van Molenbeek en Brussel vormt het hart. Er worden in ijltempo woningen gebouwd om de snel groeiende bevolking op te vangen

Die waterfrontontwikkeling zie je wel in meerdere Europese steden, zegt Kristiaan Borret. Nadat hij eerder al bouwmeester in Antwerpen is geweest, vervult Borret diezelfde taak nu voor het Brussels gewest. “We willen ook meer verbindingen bouwen tussen arm en rijk, onder meer door bruggen over het Kanaal te bouwen en het park aan de Ninoofsepoort.” Die werf zou de Brusselse tegenhanger van het Antwerpse Park Spoor Noord kunnen worden.

De derde poot van het Kanaalplan zal van Brussel een pionier in stadsontwikkeling maken, zegt Borret. “We willen kleinschalige industriële bedrijvigheid, zoals depots en ateliers, in de stad houden. Dat is vernieuwend”, zegt Borret. Duurzaamheid, werkgelegenheid en mobiliteit spelen daarbij een rol. Vroeger zou een bedrijf als de betoncentrale Inter-Beton door stadsvernieuwing buiten de stad zijn geduwd. Nu investeerde Inter-Beton een miljoen euro in zijn bedrijfsterrein. Het project voor een akoestische stolp over de site kaapte een architectuurprijs weg. Borret geeft nog een voorbeeld. “Een loodgieter uit Molenbeek gaat nu eerst met de auto onderdelen halen buiten de stad, om dan terug te rijden en zijn klanten te bedienen. Dat is niet goed.”

Zorgen ateliers en depots voor banen voor de vele laaggeschoolde werkzoekenden in Molenbeek, dan trekken de nieuwe incubatoren langs het Kanaal hooggeschoolden aan. De tien projecten op de volgende pagina’s tonen hoe hightechstart-ups, duurzaamheid en werkgelegenheid voor laag- en hooggeschoolden langs het Kanaal steeds meer samenvloeien.

1 Urban Farm

Abattoir, de nv achter de slachthuizen en de bijbehorende markten, is een broedplaats van innovatie in de Anderlechtse wijk Kuregem. De weekendmarkten trekken elke week 100.000 bezoekers. Met Foodmet werd in 2015 een overdekte avondmarkthal gelanceerd. Het dak van de Foodmet werd versterkt om de zware structuur van Europa’s grootste aquaponicsboerderij te kunnen dragen. Die opent op 23 april. Aquaponics is een techniek waarbij een visboerderij wordt gecombineerd met hydrocultuur (planten kweken in water). De uitwerpselen van de vissen dienen als voeding voor de planten.

Abattoir gaf Building Integrated GreenHouses (BIGH) de licentie om de boerderij uit te baten. BIGH is een vennootschap van Lateral Thinking Factory Development, dat zelf een partnerschap is tussen de Duitse aquaponicsspecialist ECF en de Zwitserse landbouwinnovator TZervice. Aaquaponics verbruikt veel energie, maar dankzij slimme technologie moet de boerderij zo duurzaam mogelijk tonnen vis, groenten en fruit produceren. Regenwater en condensatie op het serredak worden hergebruikt voor de vistank, terwijl de serre wordt verwarmd met restwarmte van de Foodmet. De investering voor het project bedraagt 18 miljoen euro, waarvan 7,5 miljoen euro Europese subsidie. Nog meer stadslandbouw is er in de Kelders bij Abattoir, waar Le Champignon de Bruxelles champignons kweekt.

2 Recy-K

In oktober 2016 opende Recy-K in de Birminghamstraat. Het is een centrum voor kringloopeconomie en sociale economie, gericht op hergebruik en de recyclage van afval en grondstoffen. Het project van de afvalophaler Net Brussel kostte 8,9 miljoen euro, waarvan een groot deel van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) kwam.

Een van de huurders is het fablab Micro Factory. Zo’n fablab is een werkplaats waar particulieren of bedrijven via een abonnement toegang krijgen tot gereedschap zoals 3D-printers, lasersnijders, toestellen om metaal of hout te bewerken en toestellen voor robotica. Gebruikers maken er onder meer prototypes. Micro Factory is een aparte bvba, maar verbonden met MicroMarché. Hier kunnen start-ups of zelfstandigen co-workingruimte en een toonzaal huren, zegt coördinator Ben De Melker. MicroMarché genereert zijn eigen middelen door de verhuur van microkantoren en co-workingruimte.

Naast Micro Faktory en MicroMarché huizen in Recy-K ook CFDD, dat elektronische apparatuur recycleert, en Usitoo, een bibliotheek voor objecten zoals huishoudtoestellen of sportmateriaal. Vlak bij Recy-K ligt Hackerspace Brussels, dat workshops organiseert over creatief hacken.

3 Mary-Pop In & Bel Mundo

Mary-Pop In is een pop-uprestaurant dat begin november 2016 openging op de site van de vroegere brouwer Belle-Vue. Het is een concept van de vzw Eatmoshere van de marketeer en consultant Steven Desair. Het restaurant werkt met overschotten, voedsel dat anders weggegooid zou worden. Mary-Pop In maakt gebruik van de ruimte van Bel Mundo op momenten dat dat restaurant gesloten is.

Bel Mundo is ook een nieuw creatief project dat duurzame voeding koppelt aan tewerkstelling voor kortgeschoolden. Het is een initiatief van de vzw Groot Eiland, die achter het restaurant, in de dichtgegooide bedding van een oude arm van de rivier de Zenne, een moestuin van 1500 vierkante meter heeft laten aanleggen. De hippe brouwers van The Brussels Beer Project, die aan de overkant van het kanaal zitten, recycleren het oud brood van Bel Mundo in een van hun bieren.

Naast Bel Mundo ligt het Meininger Hotel voor backpackers en het in 2016 geopende MIMA, een museum waarin hedendaagse kunst de link naar straatcultuur. Vlak bij, aan de Ninoofsepoort, ligt een van de grootste werven van de stad, waar onder meer een nieuw park komt. Zo ontstaat stilaan een creatieve zone die de gemeenten Molenbeek en Brussel met elkaar verbindt.

4 La Phare du Kanaal

In La Phare du Kanaal, aan de Koolmijnenkaai 40 in Molenbeek, bevinden zich op de benedenverdieping een koffiebar en een restaurant. Boven kunnen ondernemers een co-workingruimte huren, gebruikmaken van vergaderzalen of een event organiseren. Veel van de gebruikers zijn buitenlandse ondernemers, grafisch ontwerpers, software-ontwikkelaars, fotografen en andere creatievelingen. Een paar huizen verderop, op het nummer 30, bevindt zich in een oud pand een andere broedplaats van creativiteit. Een rist diverse organisaties houdt er kantoor, onder meer de Organization for Permanent Modernity van Alexander D’Hooghe, die als intendant het Antwerpse Oosterweeldossier vlot trok. Ook Cylco, dat fietsherstelateliers opricht in de stad, en Q-O2, een werkplaats voor experimentele muziek en klankkunst, hebben er hun kantoor.

5 B-Sprouts

In een van de drie bedrijvencentra van Molenbeek, op een steenworp van de plek waar de Dansaertstraat uitkomt op het Kanaal, huist B-Sprouts. De start-upbegeleider werd goed een jaar geleden opgericht door de Nederlander Hugo Hanselmann, die nu de CEO is. Tot nog toe doorliepen zeventien bedrijven het driemaandelijkse begeleidingsprogramma voor heel jonge start-ups (incubatie) of voor al iets rijpere techbedrijfjes (acceleratie). B-Sprouts, dat onder meer de topincubator imec.istart als partner heeft, richt zich vooral op start-ups die zich bezighouden met het internet der dingen (sensoren in gebruiksvoorwerpen) en big data. Het onderscheidt zich van andere incubators door zijn focus op internationale ondernemers en diversiteit. Zo kwam de helft van de deelnemende ondernemers uit het buitenland en lag het percentage vrouwelijke ondernemers hoog. De Iraanse computerwetenschapper Zahra Khani bijvoorbeeld doorliep het programma met haar start-up Firmalyzer, een internetdienst voor bedrijven die besturingssystemen maken voor het internet der dingen.

6 MolenGeek

In 2016 opende MolenGeek de deuren aan Meelfabrieksplein 10, hetzelfde gebouw waar B-Sprouts kantoor houdt. De incubator werd op een boogscheut van het Kanaal opgericht om jongeren uit Molenbeek warm te maken de wereld van start-ups en technologie. Dat hij in 2018 een technologie-incubator uit de grond zou stampen, had medeoprichter Ibrahim Ouassari niet kunnen voorspellen. Op zijn dertiende verliet hij de schoolbanken. Hij veranderde van koers toen hij op zijn twintigste de digitale wereld leerde kennen. Nu staat hij aan het hoofd van vier bedrijven. Hoewel de begeleiding vaak van nul moet beginnen, zag sinds 2016 een twintigtal bedrijven het levenslicht met behulp van de incubator. MolenGeek ontving 500.000 euro van de federale overheid om van start te gaan. De incubator krijgt ook ondersteuning van Google en Samsung. Er zijn plannen om een vestiging te openen in Schaarbeek.

7 LaVallée

De naam LaVallée – Frans voor vallei – doet denken aan ‘The Valley’ zoals inwoners in Californië hun technologievallei Silicon Valley liefkozend noemen, maar hij verwijst is ook gewoon naar de Adolphe Lavalléestraat in Molenbeek. In het fabriekspand van een oude wasserij, een grote labyrintische ruimte van 5000 vierkante meter, werken meer dan honderd ondernemende fotografen, designers, videokunstenaars, modeontwerpers, architecten, communicatie- en andere bureaus. De kunstenaarswerkplaats ging open op 1 september 2015 en werd opgericht door de coöperatie SMart, dat de werkomstandigheden van kunstenaars wil verbeteren. De gebruikers huren er tegen lage prijzen een kantoor, een repetitie- of een tentoonstellingsruimte. De leden van SMart zijn vaak freelancers die kortlopende opdrachten vervullen, maar via de coöperatie de voordelen van een loontrekkende hebben en in een veilig wettelijk kader werken.

8 DigitYser

Aan de Brusselse kant van het Kanaal ging op 20 december DigitYser open. De naam is een woordspeling. Het Engelse ‘digitiser’ (digitaliseerder) is samengevoegd met Yser, de Franstalige naam van het vlakbij gelegen metrostation IJzer. “DigitYser wil het clubhuis zijn voor de techondernemers van Brussel”, zegt drijvende kracht Philippe Van Impe. “We willen entrepreneurship faciliteren. We kregen 2200 mensen over de vloer voor opleidingssessies, hackathons en andere events.”

De techhub richt zich op vier domeinen: datawetenschap (inclusief artificiële intelligentie), virtuele en toegevoegde realiteit, het internet der dingen en blokketentechnologie. “We beginnen binnenkort bijvoorbeeld blockchainexperts op te leiden.” DigitYser is een initiatief van de in 2015 opgerichte vzw European Data Innovation Hub. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest investeert gespreid over drie jaar 400.000 euro, en ook partners als Engie en Sofina stapten in het project. De bedoeling is dat DigitYser over drie jaar, wanneer de subsidies wegvallen, zelfbedruipend is door de samenwerking met bedrijven. De vzw heeft een omzet van zo’n 350.000 euro per jaar.

9 Start it @kbc

Vorig jaar verhuisde Start it @kbc, dat daarvoor zijn kantoor had bij de Wetstraat, naar een van de grote KBC-gebouwen aan de Molenbeekse kant van het kanaal. Start it @kbc is sinds zijn conceptie in 2014 uitgegroeid tot de grootste start-uphub van België. Begonnen als incubator voor start-ups, biedt het nu ook acceleratiebegeleiding voor al wat oudere en grotere start-ups die hun groei willen versnellen (de zogenoemde scale-ups). Bij de selectie van de start-ups kijkt Start it @kbc vooral of het concept innovatief is en of het op grote schaal toepasbaar is. Ondernemers die gekozen worden, krijgen anderhalf jaar begeleiding van experts en kunnen aan de slag in de gratis co-workingruimte. Daarna worden ze aangemoedigd op hun beurt hun ervaring te delen met nieuwe deelnemers. In totaal telt de Start it @kbc-gemeenschap zo’n 600 start-ups.

Start it @kbc kwam tot stand door een samenwerking van een negental partners, waaronder de consultant Accenture, Telenet, de IT-groep Cronos en enkele academische spelers. Het initiatief loopt in zes Belgische steden en maakt sinds 2017 ook deel uit van het Global Accelerator Network (GAN).

Aan de overkant van de straat ligt Allée du Kaai, dat niets met KBC te maken heeft, maar een initiatief is van de sociale entrepreneurs van Toestand. Die vzw bouwt leegstaande ruimtes om tot creatieve en sociale plekken, in het geval van Allée du Kaai met een klimmuur, muren voor graffitikunstenaars, een skatepark en een moestuin.

10 Greenbizz

Een goede 500 meter achter Tour & Taxis, waar een nieuwe stadswijk met kantoren, bedrijven en een nieuw park aan het ontstaan is, ligt Greenbizz. De bedrijfsincubator, die net voorbij de grens tussen Molenbeek en Laken ligt, richt zich op start-ups die inzetten op duurzame ontwikkeling. De incubator onderscheidt zich van andere start-upbegeleiders doordat hij niet alleen kantoorruimte aanbiedt, maar ook werkplaatsen waarin bedrijven hun productie kunnen opzetten. Volgens directeur Jean-Marc Bryskere creëert dat een ecosysteem waarin bedrijven van elkaar leren. Het pand heeft een totale oppervlakte van 8000 vierkante meter, waarvan 5000 vierkante meter voor de werkplaatsen. 90 procent van het gebouw is bezet. De meeste ondernemingen zijn actief in energie-optimalisatie, duurzaamheid in de bouwsector en voeding. De 36 bedrijven onder de vleugels van Greenbizz zijn goed voor 125 banen. Greenbizz werd twee jaar geleden opgericht door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en werd gefinancierd door Europese EFRO-fonds.