Twaalf keer meer, is meer dan genoeg

Niemand in een bedrijf mag meer dan twaalf keer verdienen dan wat de laagste werknemer er verdient. Een slogan van Fidel Castro, of van de PvdA? Niks daarvan: in Zwitserland kan het wet worden, als de burgers er zondag in een referendum voor stemmen.

Afgelopen zomer nodigde de zakenbank UBS de pers uit voor een ontbijt aan de Paradeplatz in Zürich, het hart van het financiële centrum. UBS-directeur Zwitserland Lukas Gähwiler gebruikte de bijeenkomst voor een waarschuwing. Succesnummer Zwitserland, met de sterkste economie en de laagste werkloosheidcijfers van Europa, zei hij, werd bedreigd. Niet omdat de VS en de Europese Unie het bankgeheim om zeep hadden geholpen. Nee, ditmaal kwam het gevaar van binnenuit. Een serie aanstaande referenda kon volgens UBS de Zwitserse economie ernstig ondergraven. “De vrijheid van ondernemers en uiteindelijk onze groei en welvaart staan op het spel”, zei de UBS-directeur. Hij bleek niet de enige die nerveus is. Het financiële establishment in Zwitserland is op dit moment gemobiliseerd.

Want in Zwitserland is de uitslag van referenda bindend. Voortdurend moeten de federale en regionale politici rekening houden met de volkswil. Het volk kan elk parlementsbesluit achteraf torpederen of zelf een wetsvoorstel formuleren en erover laten stemmen. Dat laatste gebeurt nu met het volksinitiatief 1:12, dat de jongsocialisten dit weekend voorleggen aan de Zwitsers.

Het wetsvoorstel bepaalt dat niemand in een bedrijf meer mag verdienen dan twaalf keer het loon van degene die het minst verdient. Het zou betekenen dat de staat diep ingrijpt in de structuur van Zwitserse bedrijven. Toch is het niet kansloos. Veel Zwitsers staan sympathiek tegenover het idee de miljoenensalarissen en -bonussen aan banden te leggen. Zeker als de relatie met de prestaties van een bedrijf volkomen zoek is. Dat was de afgelopen jaren vooral het geval bij de wereldspelers UBS en Credit Suisse. Terwijl UBS met miljarden Zwitsers belastinggeld overeind was gehouden en miljarden verspeelde, betaalde de bank een nieuwe directeur een welkomstpremie van 21 miljoen euro. Zwitserlands op een na grootste bank Credit Suisse beloonde haar topman Brady Dougan in 2009 met 72 miljoen euro. Bovendien hangt de bank een boete boven het hoofd van de Amerikaanse justitie van meer dan een miljard euro wegens medeplichtigheid aan belastingontduiking. Dat gebeurde in de periode-Dougan.

Goed fatsoen

Het ongenoegen van de Zwitsers bleek al door het succes van het Abzocker Initiative, het referendum tegen ‘afzetterij’. Dat werd in maart goedgekeurd. Voortaan moet de aandeelhoudersvergadering van een bedrijf de vergoedingen van het topmanagement vastleggen. De kleine tandpastafabrikant Thomas Minder, die al jaren bezig was met dit initiatief, kreeg de wind in de zeilen door de financiële crisis. Toen in de week voor het referendum ook bekend werd dat Daniel Vasella, de CEO van Novartis, zichzelf een gouden handdruk van ruim 60 miljoen euro had gegeven, was het pleit beslecht. 68 procent van de Zwitsers ondersteunde het voorstel. De uitslag zorgde voor krantenkoppen over de hele wereld. Het referendum van zondag gaat nog enkele stappen verder. In dat voorstel krijgt de overheid het recht in te grijpen in het loonbeleid van private ondernemingen. Maar de campagne voor 1: 12 is speels en luchtig. Van zure, humorloze dwarsliggers hebben de linkse jongeren zich ontpopt tot gewiekste pr-professionals. De Zwitsers kregen een soort parkeerschijven in de brievenbus waarop ze konden zien hoe lang een topmanager moet werken voor hun eigen maandsalaris. Voor een maandloon van 6500 euro — toch niet slecht — moet Brady Dougan niet eens elf minuten voor Credit Suisse werken.

De jongsocialisten projecteerden nachtelijke diashows op de gevel van UBS, die via de sociale media snel werden verspreid. Niemand, zo luidt hun voornaamste argument, is 299 keer meer waard voor een bedrijf dan een ander. Dat is momenteel de verhouding bij Novartis. Ook bij Nestlé, UBS en CS liggen de verhoudingen rond 1 op 200. In de jaren tachtig was het gemiddelde in Zwitserland nog 1 op 6, net voor de eeuwwisseling was dat 1 op 14. Zwitserland moet zijn waarden als hard werken en bescheidenheid niet afleggen, argumenteren de goedgebekte initiatiefnemers, het gaat gewoon om goed fatsoen.

De steun voor het wetsvoorstel komt niet alleen van links, de groenen en de vakbonden. 99 procent van de Zwitserse bedrijven zijn kmo’s, veelal in familiale handen. Voor hen vormt het voorstel geen gevaar, zij zitten nu al binnen de proporties. De directeur van Victorinox, dat de Zwitserse zakmessen maakt, verdient zes keer meer dan de laagste in zijn bedrijf.

Geen argumenten

Maar lang niet iedereen ziet overheidscontrole zitten. “De inkomensongelijkheid is in Zwitserland niet groter dan in de rest van Europa”, zegt hoogleraar economie Bruno Frey, een tegenstander van het initiatief. “En ze is de jongste jaren ook niet groter geworden. Er zal een enorme bureaucratie nodig zijn om het loonbeleid te controleren. Bovendien zal het bedrijfsleven maatregelen nemen. De banen met de laagste inkomens zullen worden uitbesteed, misschien zelfs naar het buitenland, terwijl directie- en kaderleden managementvennootschappen zullen oprichten.”

De multinationals maken wel een grote fout door het debat te ontvluchten, zegt de econoom. Terwijl werkgeversorganisaties zwarte scenario’s schilderen, blijven de topverdieners zelf onzichtbaar. “Deze mensen zijn globaal georiënteerd en hebben eigenlijk niks met Zwitserland te maken”, zegt professor Frey. Argumenten waarom ze vinden dat ze die salarissen waard zijn, brengen ze niet aan. En dat bevalt de Zwitsers absoluut niet.

Maar zelfs als het voorstel aangenomen wordt, is het onwaarschijnlijk dat de vertrouwensbreuk tussen de Zwitsers en hun multinationals daarmee hersteld is. Dat blijkt uit de volgende referenda die op stapel staan. Volgend jaar brengen de vakbonden een minimumloon van 3250 euro ter stemming, zelfs voor het hogelonenland Zwitserland een forse eis. In een verdere toekomst ligt een volksinitiatief voor een basisinkomen van ruim 2000 euro per maand voor iedereen. Het duurt nog jaren vooraleer daarover gestemd kan worden. Maar de 100.000 handtekeningen die de eerste stap zijn voor dit referendum, werden vorige week in Bern ingediend.

RENSKE HEDDEMA IN ZÜRICH

“De inkomensongelijkheid is in Zwitserland niet groter dan in de rest van Europa” Hoogleraar economie Bruno Frey