MACHT EN GEWELD

R espect was een van de kreten van de recente campagne waarmee de Nederlandse protestantse omroepvereniging NCRV zich profileerde. Al snel werd Sigmund uit de gelijknamige Volkskrant-strip in elkaar geslagen door een agressieveling die respect eiste.

Ik had het daar toevallig over met Jing, het alfa-mannetje – de leider dus – van de chimpanseekolonie in het Burgers’ Dierenpark in Arnhem. (Nu de zus van de Nederlandse koningin ervoor uitkomt met dieren te communiceren, vind ik het gemakkelijker hierover te schrijven, waarvoor dank.) Deze waarschijnlijk grootste chimpanseekolonie in gevangenschap ter wereld kreeg grote faam door het proefschrift Chimpanzee Politics (1982) van etholoog Frans de Waal en de mede daarop gebaseerde film Chimps onder elkaar (1984) van Bert Haanstra.

MACHT.

In de Waals boek werd een aantal gevechten om de macht in deze kolonie beschreven. Mooi was bijvoorbeeld hoe in 1977-1978 Nikkie aan de macht kwam met de hulp van Yeroen, die een jaar daarvoor door Luit met de hulp van diezelfde Nikkie van de macht was verdreven. Op basis van de Waals verhalen ben ik gaan begrijpen dat ” survival of the fittest” ook een collectief gebeuren is. Als de troep een te zwakke leider aan de macht laat, loopt deze een groot risico. Dergelijke gevechten om de macht kunnen overigens behoorlijk onzacht zijn, vooral als de legitimiteit van het alfa-mannetje beperkt is. Zo werd in Arnhem in 1980 Luit, nadat hij de macht heroverd had, ‘s nachts door Nikkie en Yeroen zo toegetakeld (onder meer gecastreerd) dat hij de volgende dag aan zijn verwondingen overleed.

GEWELD.

Jing, het huidige alfa-mannetje, is jong, intelligent en als een moderne leider veel meer open in het delen van de macht – bijvoorbeeld het recht om met de vrouwtjes te neuken. Juist omdat hij zo scherpzinnig is, vind ik het leuk af en toe met hem van gedachten te wisselen. Omgekeerd vindt hij het – zoals een moderne manager – nuttig af en toe door een externe adviseur te worden bijgepraat.

Zo kwamen we onlangs dus over “zinloos geweld” te praten. “Eigenlijk verbaast het me dat jullie je daar zo over verbazen,” zei Jing, “ten eerste heeft geweld in mijn ogen altijd te maken met het uittesten van macht en ten tweede – dat weten jullie toch sinds Freud – met afreageren van frustratie. En dan zouden jullie toch moeten weten dat wie in de samenleving het minst respect krijgt, dat al snel op die manier opeist. Die kenniseconomie, waar jij geregeld over doorzaagt, verergert dat volgens mij alleen maar. Die slimme meneer van jullie (Nederlandse Sociaal-Cultureel Planbureau), Paul Schnabel, had het daar onlangs toch over?” Ik had dat inderdaad gelezen, dat Schnabel waarschuwde voor dreigende tweedeling.

AGRESSIE.

Jing, helemaal op dreef, oreerde verder: “Waar jullie blijkbaar niet goed in zijn, is het ontmijnen van dreigende agressie. Als wij het niet kunnen halen, maken we ons uit de voeten of beginnen die ander te vlooien, maar jullie gaan al snel een prestigegevecht aan. Ik heb dat nooit zo goed begrepen tot ik Monkey Business las (door Gary Johnson, onlangs met dezelfde titel in het Nederlands uitgebracht door Thema), een leuk boek dat vele lessen uit de sociobiologie – van stress over de werking van de hersenen tot agressie, samenwerking, hiërarchie, communicatie en bedrog – voor het bedrijfsleven bruikbaar tracht te maken. Ik weet wel, onze Frans (de Waal) is niet zo’n aanhanger van die hele sociobiologie, omdat hij het moeilijk lijkt te kunnen verkroppen dat onze genen ons de baas zijn. Maar ik denk wel dat hij met dit boek zou kunnen leven. Mijn probleem ermee is wel dat het nauwelijks over ons gaat. Maar ik begrijp nu beter alle mensen die in en om dit park functioneren. Zo leerde ik dat vooral vleeseters met sterke tanden en klauwen er voor uitkijken agressie onder elkaar uit de hand te laten lopen, omdat ze elkaar zo kunnen verwonden. Ook las ik dat de overgang bij jullie van vruchten eten (waarvan je er maar een beperkte hoeveelheid op kunt) naar jagen, veeteelt en voedsel verzamelen, agressie lonender maakte…”

VLUCHT.

“Verdedig je nu lafheid?” onderbrak ik hem, steeds meer ongeduldig wordend. “Zo noemen macho’s dat die het daarvan moeten hebben,” antwoordde hij, “ik noem het wijsheid. Ik heb de neiging alleen gevechten aan te gaan die ik kan winnen en dan nog vraag ik me af of het echt nodig is. Het is meestal beter die te proberen ontmijnen of desnoods je stilletjes uit de voeten te maken. Jij hebt mij toch verteld dat zoiets ook in boekjes staat voor trekkers die wel eens een beer op hun pad tegenkomen: niet in de ogen kijken, kalmerende geluiden maken, snel beoordelen waar de beste uitweg is… Beter nog is een paar zetten vooruit te kijken en nodeloze escallaties te vermijden, bijvoorbeeld door die tweedeling te proberen voorkomen en ervoor te zorgen dat iedereen zo veel mogelijk in zijn waarde gelaten wordt.”

Zo jong en zo’n preek! Maar ik begrijp stilaan waarom Jing ondanks zijn leeftijd en zijn niet eens zo imponerend postuur in Arnhem het alfa-mannetje is.

Dr. Dany Jacobs is hoogleraar strategisch management aan de Rijksuniversiteit Groningen en associate dean van TSM Business School, de gemeenschappelijke managementschool van de universiteiten van Eindhoven, Groningen en Twente in Enschede.

Dany Jacobs

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content