Gered door de Ieren

Zonder het beschavingswerk van Ierse monniken na de val van Rome zou onze huidige wereld nooit bestaan hebben. Aldus de Amerikaan Thomas Cahill. Vooraf legt hij uit hoe het belastingsysteem het Romeinse imperium uitholde.

Een bureaucratie die steeds logger en inflexibeler wordt en voornamelijk gericht is op de instandhouding van zichzelf, lijkt een slangenei. Onder de stugge schaal woekert een kanker van kortzichtig eigenbelang en blind corporatisme, die de noodzakelijke maatschappelijke vernieuwingen verhindert. Af en toe rijst er uit dat wegrottende kluwen een politieke waaghals op die, bijvoorbeeld, waarschuwt dat het sociale zekerheidssysteem dringend andere stutten nodig heeft. Niet om het systeem af te breken, maar om het te redden. Prompt balkt in de dooier van het slangenei een stem die de bevolking toeschreeuwt dat die onverlaat hun comfortabele leventje in het gedrang brengt, hun biefstuk wil afnemen. Biefstukkenpolitiek scoort goed, zelfs al moet dat volk beseffen dat de veestapel al vrijwel volledig geslacht is. Sluit de ogen en het status-quo lijkt gered.

Ofschoon deze politieke schets hyperactueel klinkt, stamt ze uit de nadagen van het Romeinse rijk. Thomas Cahill begint zijn boek met de intrigerende titel Dankzij de Ieren met een doorlichting van de Romeinse zwanenzang. Na de ineenstorting van het door decadentie vermolmde keizerrijk daalde de culturele en wetenschappelijke duisternis neer over Europa. Gelukkig had een volk even buiten de grenzen van het imperium net leren lezen en schrijven en, vooral, net kennis genomen van zowel de christelijke leer als de klassieke oudheid. De pas gedoopte intellectuelen zouden de kennis doorgeven en later weer verspreiden over Europa. Op dit (her)civilisatieproces wijst Cahill met zijn pompeuze ondertitel Hoe een klein volk de beschaving redde.

DE MIDDENSTAND KWIJNT WEG.

In de Angelsaksische wereld werd dit debuut een onverhoopte bestseller. Alleen al in de VS gingen meer dan 700.000 exemplaren van Dankzij de Ieren over de toonbank. De voormalige New Yorkse uitgever Cahill gokte dus goed. Hij nam zich immers voor een boekenserie te schrijven over volkeren met een spilfunctie in de geschiedenis.

Naast decadentie en corruptie rekent Cahill ook een wurgend belastingsysteem, een verzwakkend leger en het wegkwijnen van de middenklasse tot de hoofdoorzaken van de Romeinse val. Vanzelfsprekend staat de ene oorzaak niet los van de andere. Zelfs de belastinginners werden door de keizerlijke omgeving in zo’n benarde situatie gelaveerd, dat velen zich ternauwernood konden redden door corruptie of bankroet gingen. Ze werden immers verantwoordelijk gesteld voor tekorten.

Door dit principe vielen de gehate inners ten prooi aan manipulatie door de puissant rijken, maar moesten de andere belastingplichtigen het ontgelden: “De enorme bedragen die ze her en der aan belasting inden, waren het directe gevolg van de wanhoop over hun eigen, steeds groter wordende belastingschuld. Omdat deze angstige verschoppelingen aasden op eenieder die zwakker was dan zij, werden de rijken steeds rijker. De grote landeigenaren slokten de kleine op, de belastingbetalers krompen nog verder in aantal en de middenstand (die toch al nooit werd gesteund door de Romeinse staat), werd langzaam van de aardbodem weggeveegd. Pas toen de Italiaanse koopmansfamilies ten tonele verschenen, op het hoogtepunt van de Middeleeuwen, kwam de middenstand weer op.”

EEN WERELD ZONDER BOEKEN.

Wellicht wilden de Romeinen het verval niet zien. De inwoners van Rome waren dan ook stomverbaasd toen ze Alarik, koning der Visigoten, met zijn strijdkrachten bij de stadspoorten zagen staan. Tussen de plundering van Rome door Alarik in 410 en de dood van de laatste West-Romeinse keizer in 476 brokkelde het imperium stelselmatig af. In die periode vielen het keizerlijk gezag en de eerbied voor de wet volkomen weg. De grote landeigenaren deden wat ze wilden.

“Met de val van het Romeinse rijk, toen overal in Europa ongewassen barbaren met samengeklitte haardos de Romeinse steden binnenvielen waar ze kunstvoorwerpen meeroofden en boeken verbrandden, namen de Ieren, die net hadden leren lezen en schrijven, de ontzagwekkende taak op zich om de hele westerse literatuur over te schrijven,” dixit Cahill. “Zonder de missie van de Ierse monniken, die in hun eentje in de baaien en valleien van hun vrijwillige ballingschap voor heel Europa opnieuw de grondvesten van de beschaving legden, zou de wereld compleet anders geweest zijn – een wereld zonder boeken. En onze huidige wereld zou nooit bestaan hebben.”

Uiteraard overdrijft en vereenvoudigt Cahill hier (te) drastisch. Het nieuwe Europa werd niet helemaal in barbaarsheid gehuld en er kwamen ook nog andere (oosterse) invloeden opzetten die het beschavingsproces voedden. Maar ook met deze wat akelige smet van simplificatie blijft Cahills werk best interessant om de geschiedenis tegen een origineel licht te houden.

Thomas Cahill, Dankzij de Ieren. Balans/Van Halewyck, 255 blz., 750 fr. ISBN 90 5018 387 5.

LUC DE DECKER