Flitsers op de beurs

Hypergesofisticeerde programma’s kunnen beurstransacties uitvoeren met de snelheid van het licht. Flitshandelaars versassen dagelijks miljarden dollars. Ze kunnen het financiële systeem ook blokkeren.

Op 23 april vond weer een flash crash plaats op de financiële markten. In enkele oogwenken verloor de S&P 500, een van de richtindexen van de beurs van New York, een vol procent. Daarna herstelde hij zich even snel. Die bruuske duik, goed voor een verlies van 140 miljard dollar, volgde op een valse tweet van het Amerikaanse persagentschap Associated Press.

In de tweet stond dat er twee explosies in het Witte Huis waren geweest en dat president Barack Obama gewond was. Dat was nog maar eens een bewijs dat de steeds inniger verweven markten de neiging vertonen heftig te reageren op het minste gerucht. Een bewijs ook dat ze alsmaar meer in de greep zitten van robots die reageren op om het even welk signaal.

De Zwitserse journalisten Frédéric Lelièvre en François Pilet hebben een boek geschreven over de even boeiende als verbijsterende wereld van de traders die tegen de snelheid van het licht kopen en verkopen, ongestraft de koersen manipuleren en sneller hun winst inpikken dan je met de ogen kunt knipperen.

Flitshandel

“Stel u voor dat u naar de bioscoop gaat. Vooruitziend als u bent, gaat u vrij vroeg op pad. U komt aan bij de bioscoop en sluit zich aan bij de rij wachtenden voor de kassa. Als het uw beurt is, duikt een onbekende op en neemt uw plaats in. Dat scenario herhaalt zich telkens weer, tot de zaal helemaal vol zit. En dan draait de onbekende zich om en stelt u voor zijn ticket te kopen tegen een hogere prijs.”

In het beursjargon heet dat flash trading of flitshandel, de ultrasnelle uitvoering van orders in enorme volumes. De tienduizenden operaties gebeuren in duizendsten van een seconde. Een minieme koerswisseling wordt dus omgezet in een sappige winst.

Pilet en Lelièvre voerden onderzoek van New York tot Amsterdam en van Parijs tot Santa Fe in de woestijn van Nieuw-Mexico, waar de klassieke trader vervangen werd door wiskundige formules en krachtige computers. “Er worden krankzinnige bedragen uitgegeven om ultragesofisticeerde software te ontwikkelen. Sommigen deinzen er niet meer voor terug die technologie te gebruiken om bedrog te plegen.”

Er was een kleine catastrofe nodig om de beleggersgemeenschap bewust te maken van de kracht van die nieuwe vorm van financieel beheer. Op 6 mei 2010 stortte de Dow-Jones zonder aanwijsbare reden brutaal in elkaar. In enkele minuten verloor de index 10.000 punten of 10 procent van zijn waarde zonder economische en geopolitieke reden. Het was een van de grootste dalingen ooit tijdens een beurszitting.

“De precieze oorzaak van dat incident is onduidelijk”, zegt Pilet. Stuurden op hol geslagen algoritmen tegenstrijdige orders uit? Werd dat versterkt door high-frequencytraders die uitermate snel hun profijt optrokken? In ieder geval moest het noteringssysteem stilgelegd en heropgestart worden. “We zijn gaan beseffen dat de flitshandel krachtig genoeg is om de markt in haar geheel te schaden”, vat Lelièvre samen.

Hete aardappel

De flitshandel ligt naar schatting aan de basis van meer dan de helft van de transacties die in 2012 op de Amerikaanse aandelenmarkt werden doorgevoerd. In Europa is het fenomeen van recentere datum en bedraagt het marktaandeel 37 procent. “Bij ons is de flitshandel verantwoordelijk voor ongeveer een derde van het dagelijkse volume”, schat Vincent Van Dessel, de baas van Euronext Brussel.

Achter de orders schuilen grootbanken als Goldman Sachs, Morgan Stanley, Citibank, Barclays, Société Générale, UBS en Deutsche Bank. Daarbij komen de marktspelers die meedraaien aan de spits van de technologie, onder meer Getco, Knight Capital, Citadel, Vertu, IMC en Optiver. Dat laatste werd in 1986 opgericht en is een van de belangrijkste Europese actoren. De onderneming heeft 600 mensen in dienst in Amsterdam, Chicago en Sydney.

Hun speculerende robots hebben één punt gemeen: de manier van werken. Ze investeren vaak voor eigen rekening, ze kopen en verkopen uiterst snel, maar aan het einde van de beursdag houden ze geen enkel effect aan. Het doordeweekse lievelingsdoelwit van die handel zijn de ‘hete aardappels’.

“Dat zijn zeer liquide effecten waarvan ze zeker zijn dat ze zich er binnen de milliseconde van kunnen ontdoen. Anders verbranden ze hun vingers. Daarom gaan ze vooral op jacht op het terrein van de blue chips als Apple of Kraft, van afgeleide producten en steeds vaker ook van grondstoffen”, zegt Benoît Lallemand van Finance Watch. Hij vraagt zich af welk belang het voor de reële economie heeft om in vijf milliseconden te speculeren op de prijs van een aandeel. “De reële waarde van de ondernemingen verwordt daardoor tot een bijkomstigheid.”

Sommigen verdenken de flitshandelaars ervan de markt te manipuleren door duizenden orders door te geven en die onmiddellijk weer te annuleren, door een aanzienlijk volume aan orders te splitsen in kleine porties enzovoort. De waaier van algo’s en van gebruikte technieken is breed, maar het doel is altijd hetzelfde: zich niet laten klissen door de concurrenten en ze voortdurend misleiden.

De flitshandelaars worden er ook van beschuldigd de frequentie en de ernst van de incidenten op de markt aan te zwengelen. Volgens sommige studies zouden er zich elke dag flashcrashes voordoen. Naast de crash van 6 mei 2010 wordt ook het faillissement van de Amerikaanse makelaardij Knight Capital van vorige zomer aangehaald als voorbeeld van onbeheerste trading. Hetzelfde geldt voor de mislukte beursintroductie van de sociaalnetwerksite Facebook en het alternatieve handelsplatform Bats.

Overheid schiet wakker

Pilet vindt dat de herhaalde technische haperingen verontrustend worden. “Het veelvuldig voorkomen van bugs kondigt een zwaar incident aan. De waarschijnlijkheid neemt toe naarmate de technologische wapenwedloop aanhoudt en slechts enkele spelers het grootste deel van de transacties uitvoeren. Een vreselijke crash valt niet uit te sluiten.”

Hoe kan nu het ergste vermeden worden? Aan beide kanten van de oceaan zien al enkele initiatieven het licht om te pogen de machine te beheersen. In de Verenigde Staten heeft de beurswaakhond Securities and Exchange Commission (SEC) de handen in elkaar geslagen met het FBI om misbruiken op te sporen. In Europa is de herziening van de MIFID-richtlijn aan de gang. De definitieve versie wordt ten vroegste begin volgend jaar verwacht. Ze bevat verschillende artikels die een omkadering moeten geven aan de praktijk van de digitale trading en de hogesnelheidshandel in het bijzonder.

SÉBASTIEN BURON

“In Brussel is de flitshandel verantwoordelijk voor ongeveer een derde van het dagelijkse volume” VINCENT VAN DESSEL, EURONEXT