Decennialang hebben psychologen ons voorgehouden positief te denken. Het mantra van elke emotioneel intelligente persoon moest zijn: hou het positief. Optimistische mensen zouden zeven jaar langer leven dan wie de dingen negatief bekijkt. Optimisten bereiken meer, beïnvloeden beter, gaan beter om met tegenslagen en worden rijker dan pessimisten. Naast SWOT-analyses, empowerment, authentiek leiderschap en een balanced scorecard moet de moderne manager optimisme als managementinstrument hanteren. Had u daar dan altijd aan getwijfeld? Bent u zo negatief? Welnu, de recente (wetenschappelijke) psychologie is, zoals u, aan het twijfelen geslagen. Het jongste nummer van het gezaghebbende tijdschrift Emotion plaatst grote vraagtekens bij al die positivo’s. Uit een reeks studies zou blijken dat geforceerd optimisme lijdt tot minder goede prestaties, grote onzekerheid en… zich nog ongelukkiger voelen.
Het probleem heeft uiteraard al een drieletterafkorting gekregen: TPA ofwel de tirannie van de positieve attitude. Je moet je schuldig voelen als je na een zware tegenslag niet opgewekt ‘always look on the bright side of life’ kunt zingen. Je moet je schamen als je de dingen niet van de zonnige kant bekijkt. Dat debat is het zoveelste voorbeeld van wat men ‘pop-psychologie’ is gaan noemen. Populaire psychologie laat zich weinig gelegen aan ernstige studies, werkt met brutale veralgemeningen en zadelt mensen graag op met schuldgevoelens. Beide kampen bezondigen zich eraan. De ‘wees blij’-goeroes hebben uit hun nek gekletst, maar ook zij die waarschuwen voor TPA overdrijven in hoge mate.
Zo is er, ook in Vlaanderen, baanbrekend werk verricht rond het praten over emoties. ‘Binnenvetters’ lopen een groter gezondheidsrisico dan mensen die vlotter over hun (negatieve) emoties praten. Maar hoe sterk mag je dat veralgemenen? En vooral: wat kun je daarmee in een werkomgeving? De wetenschappelijke studies zijn één zaak, de toepassing in een werkomgeving is een andere. In een vertrouwensrelatie kun je dergelijke adviezen zeker ter harte nemen. Ik durf vrij algemeen stellen dat je in een vertrouwensrelatie het best open over je (negatieve) emoties spreekt. Maar dat advies moet je ‘kwalificeren’. Je moet er verstandig mee omgaan. Kies het juiste moment (misschien heeft je partner nog meer behoefte om over zijn emoties te spreken dan jij!), kijk naar de draagkracht van de partner, kijk wat er is gebeurd toen je de vorige keer over je negatieve emoties praatte.
Maar is het verstandig met je baas heel open over je negatieve emoties te spreken? Ik moet er toch op wijzen dat ‘baas zijn’ in de allereerste plaats een ‘rol’ is. Passen emoties in die rol? Het is schitterend als je baas in zijn rol ook een oprecht betrokken persoon is. Maar wat als er over drie weken gereorganiseerd moet worden en ‘de zwakken’ eruit moeten? Hoeveel spijt zul je dan hebben dat je even over je momenten van toelaatbare zwakte hebt gesproken? En vervang ‘baas’ gerust maar door ‘collega’s’. Want wat er nu juist met die 360 gradenfeedback zal gebeuren, is ook niet altijd even duidelijk.
Als ik kijk naar het geheel van studies, zou ik stellen: geef het positieve het voordeel van de twijfel. Als je een reële keuzemogelijkheid hebt, hou het positief. Iets analoogs geldt voor mindfulness: pas het onder gewone omstandigheden toe, je kunt er echt niet veel verkeerd mee doen. Maar blijf van mindfullness weg als je psychologisch labiel bent, zware trauma’s moet verwerken of problemen hebt die kunnen wijzen op een persoonlijkheidsstoornis. Hou praten over emoties, positief zijn en mindfulness voor de gewone dingen des leven.
Positief denken is geen managementinstrument. Kritisch denken wel. En pessimistisch ingestelde mensen hebben vaak sterkere argumenten. Pessimisme is vaak defensief scenariodenken. Het kan handig zijn te weten wat er allemaal verkeerd kan lopen. Geforceerd optimisme leidt al te zeer tot ontkenning. Is deze column te genuanceerd? Wilt u weten wat ik na al die jaren studie van het fenomeen er zelf over denk? Ik denk dat positief of negatief denken is zoals open feedback in een goede relatie. Voor elke negatieve opmerking moeten er wel minstens vier positieve staan, anders houden we het niet vol. Geef optimisme het absolute voordeel van de twijfel. Maar twijfel toch maar af en toe.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Positief denken is geen managementinstrument. Kritisch denken wel.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier