Een leemte in de wet biedt Petrofina de kans om te proefboren in heilige gronden van Amerikaanse Indianen. Ongewild staat het ekonomische vlaggeschip van België voor de keuze : profijt of respekt ?
Locatie : Montana (VS).
Hoelang hij zijn achterban nog van geweld zal kunnen afhouden, is de voornaamste vraag die Floyd Heavy Runner zich stelt. Heavy Runner is de leider van de Brave Dogs Society, een traditioneel krijgsgenootschap onder de Blackfeet-Indianen in de VS. Het Amerikaanse Fina, voor 87 % in handen van het Belgische Petrofina, en het Amerikaanse Chevron willen proefboringen naar olie en aardgas uitvoeren in Badger Two Medicine, een ongerept stuk natuur van 133.000 hektare, grenzend aan het reservaat van de Blackfeet in het noorden van Montana. Badger Two Medicine is het laatste gebied waar het traditiegetrouwe deel van de Blackfeet ongestoord hun zonnedans en eeuwenoude religieuze ceremonies kunnen uitvoeren.
Al jaren bewandelt Heavy Runner de vreedzame weg beroep aantekenen, gerechtelijke procedures, overreding met als enig resultaat een moratorium op boringen in Badger Two Medicine tot juni ’96.
De tribal council het bestuur van het Blackfeet-reservaat ontsloeg Heavy Runner als kultureel advizeur wegens “aktivisme”, net na zijn bezoek aan Petrofina in Brussel om te protesteren tegen de geplande boringen. Daarmee laadde de council merendeels gekerstende, niet-traditionele Indianen de verdenking op zich geheime deals te hebben met de petroleummaatschappijen. Dat vermoeden groeit nog nu de council geen uitleg geeft over een nieuwe pijplijn die dwars door het reservaat wordt aangelegd en eindigt op een steenworp van de plaats waar Fina, de Amerikaanse dochter van Petrofina, wil boren (zie kader Pijplijn of by-pass ?). Fina ontkent tegenover Trends ook maar iets met de nieuwe pijplijn of met geheime deals te maken te hebben.
De traditionalisten onder de Blackfeet hechten daar geen geloof aan. Het reservaat wordt geteisterd door een werkloosheid van 85 %, een uitzichtloosheid die de Indianen onvermijdelijk associëren met de komst van de blanke man (zie kader Ingetoomd maar ongenaakbaar). Tussen de traditiegetrouwe en de gekerstende, “moderne” Blackfeet is er een spanning die ontlading zoekt. In die explosieve situatie zou Petrofina wel eens een ongewilde en moeilijke hoofdrol kunnen krijgen.
Petrofina reageert enkel per telefoon en fax. Woordvoerster Catherine Ferrant argumenteert dat dochterbedrijf Fina de beslissing tot boren zal moeten nemen, maar geeft later toe dat dit dochterbedrijf enkel “de operationele verantwoordelijkheid” heeft. “Strategisch werkt Fina onder de hoed van Petrofina, ” aldus Ferrant. Mark Palmer, woordvoerder van Fina, is duidelijk : “Wij stellen de verrechtvaardiging tot boren op. Daarmee moeten we dan naar Petrofina. “
Hoe dan ook, het geduld van de Brave Dogs Society raakt op. Vooral de jongeren van dit genootschap zetten Heavy Runner, die de traditionele funktie van oorlogsleider bekleedt, onder steeds zwaardere druk om de wapens op te nemen. Dit is de ultieme nachtmerrie voor Heavy Runner : de Blackfeet wanhopig strijdend tegen een overmacht van modern bewapende FBI-squads en andere ordetroepen.
HOUVAST.
Dit zou het trieste resultaat zijn van “een onrecht dat precies 100 jaar bestaat, ” meent Ron West, een Vietnam-veteraan die het voor de Blackfeet opneemt en in de pure natuur nabij Badger Two Medicine leeft, waar grizzly-beren regelmatig zijn kippenhok bezoeken. West verzamelt al zes jaar dokumenten en bewijsstukken over de Blackfeet en de kwestie van de boringen.
Badger Two Medicine was het zuidelijk deel van een uitgestrekt stuk reservaat dat de Blackfeet in 1895 verkochten aan de VS. “Althans, dat staat in het officiële dokument opgesteld door de blanken, ” zegt Ron West. “In werkelijkheid lieten de blanke onderhandelaars hun vertalers aan de Indianen vertellen dat het om niet meer dan een 50-jarige lease ging van de bergrotsen boven de begroeiingslijn. Dat laatste bewijzen de notulen van de onderhandelingen. “
In 1910 werd het noordelijk gedeelte van het “verkochte” stuk onderdeel van het nieuwe natuurreservaat Glacier National Park, dat onontgonnen moest blijven. Het zuidelijk deel, Badger Two Medicine, werd toegevoegd aan het Lewis and Clark National Forest, wèl voor ontginning vatbaar. De Blackfeet bleven het hele gebied gebruiken voor hun religieuze praktijken, maar steeds meer gestoord door nieuwsgierige toeristen in het Glacier National Park weken de Blackfeet uit naar Badger Two Medicine.
Uitgerekend in dit gebied kochten Fina en Chevron in 1983 koncessies. In tegenstelling tot kristenen, die hun religie beoefenen op een beperkte plek (een kerk, een bedevaartsoord), gebruiken Indianen een heel gebied, waar alles bergen, planten, bomen een religieuze betekenis heeft. Een boortoreninstallatie in zo’n gebied is als een schrijnwerkersatelier in een kerk, vinden de Indianen.
GOLFOORLOG.
Toen in de daaropvolgende jaren iedere aanvraag tot boren van Fina en Chevron tegengehouden werd door beroep van milieuverenigingen en Blackfeet-traditionalisten, bestelde de overheid bij de Forest Service de VS-administratie verantwoordelijk voor de National Forests een Environmental Impact Statement (EIS) (een milieu-effektenrapport zeg maar). “Daarmee wrong de overheid zich in een onmogelijke positie, ” aldus West. “Zij had de koncessies al toegekend. Gaf het EIS een negatief oordeel over de boringen, dan konden Fina en Chevron de overheid voor de rechter dagen. “
In september 1989 komt een eerste versie van het EIS uit met een positief oordeel. Merkwaardig genoeg verzwijgt het EIS dat een wet de National Historic Preservation Act (NHPA) religieuze gebieden van Indianen kan doen beschermen. Dit is geen vergetelheid, want eveneens in september 1989 getuigt één van de deputy chiefs van de Forest Service aan een senaatskommissie dat zijn administratie al het mogelijke doet om de rechten van de Indianen te vrijwaren, waarbij hij expliciet de NHPA vermeldt. Bovendien had een deel van het team dat het EIS opstelde, een jaar eerder deelgenomen aan een kursus over de NHPA.
“Dit alles roept serieuze vragen op, ” stelt West. Een veelzeggend detail, vindt hij, is dat tegen de toenmalige chef van de Forest Service, Dale Robertson, een onderzoek loopt, omdat hij volgens de aanklacht in zijn funktie zou deelgenomen hebben aan de verduistering van 80 miljoen dollar van de VS-overheid.
Een jaar later, in september 1990, publiceert de Washington Post een geheim dokument van de Forest Service, dat handelt over de negatieve gevolgen van de Golfoorlog voor de petroleumbevoorrading van de VS en hoe de grondstoffen in de gebieden van de Forest Service dat kunnen verhelpen. Zelfs zonder de problemen in de Golf moet de rol van Forest Service als energieleverancier onderzocht worden, zegt het dokument, dat vervolgens ingaat op twee beloftevolle bronnen in Badger Two Medicine. Alle hangende booraanvragen moeten onmiddellijk behandeld worden, beveelt de Forest Service in het dokument. Als tegen de booraanvragen beroep aangetekend wordt, mag geen uitstel tot boren toegestaan worden.
Een maand later, oktober 1990, publiceert de Forest Service de finale versie van het EIS. West : “Zoals het geheim dokument had bevolen, verwerpt de Forest Service-administratie het 50-tal beroepsschriften tegen de boringen die daarna in haar bus vielen. Behalve één : die van Fina die bezwaar aantekent tegen de strenge milieuvoorwaarden waaronder zij moet boren. “
Intussen had ook Heavy Runner zich in de strijd gemengd. Zijn ontmoeting met een mensenrechtenkommissie van de Verenigde Naties in Genève in 1992 gaf de zaak internationale bekendheid. Desondanks zette de Republikeinse regering van president George Bush in ’93 in de laatste week van haar regeerperiode het licht op groen om te boren. Heavy Runner spande samen met andere traditionalisten en verschillende milieuverenigingen een gerechtszaak aan tegen deze toelating. Van de nieuwe regering-Clinton bekwam hij opeenvolgende moratoriums op boringen, waarvan de laatste afloopt in juni 1996. Tot zolang zal de gerechtszaak niet voorkomen.
RIJPE APPEL.
Petrofina argumenteert dat het niets méér kan doen dan toeschouwer spelen tot het moratorium voorbij is. Door de rechtszaak draait alles nu om een geschil tussen belangengroepen en de Amerikaanse overheid, en het is voor een privé-bedrijf delikaat om daarin tussenbeide te komen.
Het ziet ernaar uit dat Petrofina gewoon moet wachten tot de rijpe appel haar in de schoot valt. In 1988 immers gaf het Amerikaanse Hooggerechtshof in een gelijkaardige zaak de toestemming om een weg aan te leggen doorheen heilige Indiaanse gronden in Californië. Want de Amerikaanse staat is uiteindelijk de eigenaar van die gronden, aldus het Hof.
Maar voor de Indianen is godsdienstbeleving onlosmakelijk verbonden met een geografische ruimte. Godsdienstvrijheid en de vrijheid om te beschikken over die ruimte zijn identiek. Dat had het Eerste Amendement van de Amerikaanse Grondwet dat de godsdienstvrijheid regelt en afgestemd is op westerse religies niet voorzien. Deze leemte moest volgens het Hooggerechtshof opgevuld worden door het parlement. Daartoe moest het US Congress amendementen schrijven op de American Indian Religious Freedom Act. Die staan al sinds ’89 op papier, maar tot een stemming daarover is het nog steeds niet gekomen.
Bij het bezoek van Heavy Runner aan Brussel beloofde Petrofina “de hele situatie te herzien, zowel op menselijk als op technisch vlak, van zodra de juridische en politieke toestand het toelaat. ” Vrij vertaald : het moratorium zal aflopen, en omwille van de leemte in de Grondwet zal het vonnis van de rechtszaak de toelating tot boren geven. Dan zal Petrofina voor een naakte keuze staan : boren of tradities respekteren die haaks staan op de zakenbelangen van een onderneming.
Fina betaalde 1,6 miljoen dollar voor de koncessie, de gederfde inkomsten door het 12 jaar lang tegenhouden van de aardgaswinning dan nog buiten beschouwing gelaten. Anderzijds, als Petrofina de harde konfrontatie vermijdt en kiest om niet te boren, hoeft ze er niet bekaaid vanaf te komen. Toen kollega Shell besliste het boorplatform Brent Spar te dumpen in zee, joeg ze de wereld tegen zich in het harnas. Met wat geluk overkomt Petrofina het omgekeerde, als ze haar beslissing in het voordeel van de Blackfeet handig uitspeelt. Ten aanzien van de wereld zou de Belgische oliemaatschappij een mooi kapitaal aan goodwill oogsten. Petroleum met een Hart.
JOZEF VANGELDER
FLOYD HEAVY RUNNER (L.) EN RON WEST (ONDER) Blackfeet Indianen verdedigen hun heilige grond Badger Two Medicine tegen boringen door Fina en Chevron.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier