Voormalig WTO-rechter Peter Van den Bossche: ‘Wet van de jungle dreigt voor wereldhandel’

Op 11 december zal de Wereldhandelsorganisatie (WTO) niet langer handelsgeschillen in beroep kunnen behandelen. De Verenigde Staten blokkeren de benoeming van nieuwe rechters. Voormalig WTO-rechter Peter Van den Bossche ziet de toekomst somber in.

Door de Amerikaanse boycot zal de WTO nog welgeteld één rechter overhouden om geschillen in beroep te behandelen.

PETER VAN DEN BOSSCHE. “Dat is vrij dramatisch. We komen van zeven rechters, van wie er vandaag nog drie overblijven, het vereiste minimum. Twee van hen komen op 11 december aan het einde van hun mandaat. Het is zelfs niet duidelijk of zij hun lopende zaken nog zullen kunnen afhandelen. De Verenigde Staten willen het budget voor beroepszaken bij de WTO inperken. Krijgen de Verenigde Staten hun zin niet, dan weigeren ze het complete WTO-budget voor 2020 goed te keuren. In dat geval gaat op 1 januari het licht uit in Genève. De Verenigde Staten zetten daarmee het mes op de hele organisatie.”

Welk probleem hebben de Verenigde Staten met de WTO-beroepsinstantie?

VAN DEN BOSSCHE. “De Amerikanen vinden dat de rechters hun boekje te buiten zijn gegaan door regels te creëren die de lidstaten van de WTO – begrijp: de Verenigde Staten – nooit hebben goedgekeurd. Ten tweede vinden de Verenigde Staten dat de beroepsprocedure niet langer dan de voorziene 90 dagen mag duren, wat door de complexiteit van de zaken onmogelijk was geworden. Ten slotte willen de Verenigde Staten dat de rechters na afloop van hun mandaat niet langer zaken afhandelen die ze toegewezen kregen toen ze nog in functie waren.”

Heeft de WTO voorstellen gedaan om aan die bezwaren tegemoet te komen?

VAN DEN BOSSCHE. “Een grote groep van WTO-leden, waaronder de Europese Unie, heeft elf voorstellen op tafel gelegd, die telkens op een Amerikaans ‘nee’ zijn gestoten. Zelfs het voorstel van de Nieuw-Zeelandse WTO-ambassadeur David Walker – door de lidstaten aangeduid als bemiddelaar – hebben de Amerikanen afgeschoten. Het voorstel van Walker probeerde nochtans aan de Amerikanen tegemoet te komen, en behield tegelijk de essentiële kenmerken van een geschillenregeling, zoals onafhankelijkheid en onpartijdigheid.”

Hoe moet het nu verder?

VAN DEN BOSSCHE. “Als de beroepsinstantie niet langer functioneert, dan valt het hele geschillenregelingssysteem van de WTO in duigen. Een eerste mogelijke oplossing is de aanstelling van nieuwe rechters via een meerderheidsstemming onder de WTO-leden. Zo’n stemming doorbreekt wel de WTO-traditie om beslissingen bij consensus te nemen. En ongetwijfeld zullen de Verenigde Staten in dat geval de WTO verlaten. Een tweede, tijdelijke mogelijkheid is terugvallen op arbitrage. De Europese Unie heeft zo’n systeem uitgewerkt, dat Canada en Noorwegen al hebben aanvaard. Technisch zitten er allerlei haken en ogen aan, maar het heeft de meeste kans op slagen. Een laatste mogelijkheid is a coalition of the willing. WTO-leden brengen een alternatief systeem van geschillenregeling tot stand dat het huidige WTO-systeem kopieert. Maar ik vrees dat de geesten daar nog niet rijp voor zijn. Eigenlijk is geen enkele van die oplossingen fantastisch. Maar zonder oplossing vervallen we vanaf volgend jaar in de wet van de jungle, waarbij het economisch of militair sterkste land de afloop van een handelsgeschil bepaalt. Dat was de toestand in de jaren tachtig en begin de jaren negentig. Blijkbaar willen de Verenigde Staten terug naar die tijd.”