‘Optimisme is voor de Grieken een noodzakelijke overlevingsstrategie’

De Grieken begrijpen het niet meer. Ze halen uitstekende begrotingscijfers, maar toch zwaaien de schuldeisers met nieuwe besparingen. Veel meer kan de Griekse economie niet meer hebben, waarschuwt de Atheense professor George Pagoulatos. Het Griekse herstel – dat al zo broos is -dreigt dood te bloeden. Alweer.

Rondjes draaien. Dat is de samenvatting van 7 jaar Griekse crisis. Telkens als het economisch wat beter gaat, gooit de politiek roet in het eten, en moet het werk herbeginnen. Dat zagen we al in 2015, toen de Griekse regering een pril economisch herstel smoorde in eindeloze onderhandelingen met haar schuldeisers. Er volgden paniekerige kapitaalcontroles, een overbodig referendum en vervroegde verkiezingen. Weg was het herstel.

Nu dreigt er een nieuw rondje. Griekenland komt er weer bovenop – met een verwachte economische groei van 2,7 procent dit jaar – en opnieuw is er politieke heisa, deze keer bij de schuldeisers. Europa en het IMF ruziën over de doelstelling voor het Griekse primair begrotingsoverschot, of het overschot zonder rentelasten. Europa ziet een overschot van 3,5 procent van het bbp haalbaar vanaf 2018, volgens het IMF is dat nodeloos streng, en onmogelijk zonder nieuwe bezuinigingen. Houdt Europa voet bij stuk, dan legt het IMF een nieuw pakket besparingen op tafel, goed voor 2 procent van het bbp.

Athene weet niet wat het hoort. Het land haalde in 2016 een primair begrotingsoverschot van 2 procent van het bbp, vier keer beter dan verwacht. Waarom dan nieuwe besparingen? Ook George Pagoulatos, professor Europese politiek en economie aan de Athens University of Economics and Business, moet slikken.

“Het nieuwe IMF-pakket bevat onder meer bijkomende besparingen op de pensioenen, voor 1 procent van het bbp” zegt Pagoulatos. “Om u een idee te geven: sinds de start van de noodhulpprogramma’s in 2010 zijn de Griekse pensioenen al 10 of 11 keren verlaagd. Er zijn mensen die hun pensioen zagen halveren. Ontwikkelde landen kappen niet in de pensioenen. Ze laten de inflatie het werk doen, of ze bevriezen de pensioenen. Griekenland dient in te grijpen uiteraard, de overleving van het pensioenstelsel stond op het spel. Maar dit wordt extreem pijnlijk. Griekenland kent talloze gezinnen die moeten overleven op 1 of 2 pensioentjes in de familiekring, omdat de broodwinners werkloos zijn.”

Kan premier Alexis Tsipras dit nog bolwerken? Zijn populariteit staat op een dieptepunt.

GEORGE PAGOULATOS: “De coalitie heeft een meerderheid van 153 zetels op 300. Dat is dus erg krap, zeker als je weet dat de goedkeuring van het extra besparingspakket geen garanties biedt op schuldverlichting voor Griekenland.”

In het laatste kwart van 2016 zat de Griekse economie alweer in het krimp. Hoe is het op dit eigenste moment gesteld?

PAGOULATOS: “De vier kwartalen bijeen gerekend is het uiteindelijk een groei van 0,3 procent geworden in 2016. Natuurlijk blijft dat pover. Maar de schuldeisers voorspellen een groei van meer dan 2,5 procent in 2017 én 2018. Veel zal afhangen van onze inschakeling in het QE-programma (Quantitative Easing, de massale opkoop van obligaties door de ECB; nvdr.) Dat programma drukt de rente, en verlaagt zo de financieringskosten voor particulieren en bedrijven. Ook belangrijk is een vlotte uitvoering van de overeengekomen besparingen. De schuldeisers toetsen die uitvoering, maar door de pijnlijke besparingen is dat een zeer moeilijk proces, dat achterloopt op schema (zodat Griekenland ook geen vers geld uit het hulpprogramma krijgt; nvdr.). Die achterstand begint al duidelijk effect te hebben op de Griekse economie.”

Hoezo?

PAGOULATOS: “Als Griekenland zijn geld niet krijgt, stijgt de onzekerheid, met allerlei nare gevolgen. Bedrijven stellen investeringen uit, en deposito’s ontvluchten de banken, die nog harder moeten worstelen met hun slechte kredieten. Dat ondermijnt de economische groei, zodat Griekenland het nog moeilijker krijgt om zijn begrotingsdoelen te halen. En zonder inschakeling in het QE-programma kan Griekenland ook een terugkeer naar de kapitaalmarkten vergeten. Na afloop van het hulpprogramma in 2018 moet Griekenland zichzelf financieren op de markten. Dat is toch de veronderstelling.”

Samengevat: de Griekse crisis kan terugkomen, met volle kracht.

PAGOULATOS: “Als de toetsing van de besparingsmaatregelen blijft achterop lopen, de begrotingsdoelstellingen niet gehaald worden, en Griekenland zich in 2018 niet eigenhandig kan financieren op de kapitaalmarkten, komt de Griekse crisis terug, inderdaad.”

De Griekse overheidsschuld bedraagt 180 procent van het bbp. Kan het land dat ooit terugbetalen?

PAGOULATOS: “De grootte van die schuld is niet zo belangrijk. De schuldeisers behoren immers tot de overheidssector. Wat telt zijn de jaarlijkse aflossingen. Zolang de aflossingen onder een bepaald niveau blijven – voor Griekenland is dat 15 procent van het bbp – is de schuld houdbaar. Het werkt via langere looptijden. Het is uiterst moeilijk om een schuld van 100 procent van het bbp af te lossen op twee jaar tijd. Bedraagt de looptijd 40 jaar, wordt het veel gemakkelijker, zelfs bij een grotere schuld. Hou er ook rekening mee dat de intrestvoet op de Griekse schuld door de politiek wordt vastgelegd, en daarmee ver onder het marktniveau blijft.”

Zullen de schuldaflossingen doenbaar blijven voor Griekenland, zoals het nu staat?

PAGOULATOS: “Ja, tenminste als Europa zich houdt aan de afspraken omtrent een mogelijke schuldverlichting, na afloop van het hulpprogramma. Het gaat niet om een schuldkwijtschelding. Daar vraagt zelfs de Griekse regering niet om. Het gaat om maatregelen die, indien nodig, de aflossingen draaglijker moeten maken, zoals langere looptijden en lagere intrestkosten.”

Het blijft merkwaardig hoe het IMF en de Europese commissie – waar toch slimme mensen werken – grondig van mening verschillen. Het IMF noemt de Griekse schuld ‘onhoudbaar’, de commissie ziet een daling vanaf 2017.

PAGOULATOS: “Dat komt omdat het IMF uitgaat van pessimistischere veronderstellingen. Tot nog toe zat het IMF er vaker naast dan de commissie. Zo voorspelde het IMF ten onrechte dat Griekenland zou uitkomen op een zeer klein primair begrotingsoverschot in 2016. Wat niet wegneemt dat het IMF gelijk heeft over wat er nu moet gebeuren: een grote schuldverlichting, en een realistischere doelstelling voor het primair begrotingsoverschot.”

Waarom geeft u het IMF gelijk in de rel met Europa over de begrotingsdoelstellingen?

PAGOULATOS: “Omdat de Griekse economie onmogelijk een primair begrotingsoverschot van 3,5 procent jarenlang kan volhouden, zoals Europa wil. Geen enkel land heeft dat gekund, en al zeker geen land dat zo lang in een recessie gezeten heeft. Ambitieuze begrotingsoverschotten moet je halen door hoge groei, niet door telkens weer nieuwe besparingen. Laat de Griekse economie eerst de kans om te herstellen, via minder ambitieuze overschotten.”

Maken begrotingsdoelen de zaken niet nodeloos ingewikkeld? Waarom niet vertrekken vanuit stapsgewijze besparingen, waarbij je telkens het effect op de Griekse groei en begroting in de gaten houdt?

PAGOULATOS: “Dat houdt steek. Het probleem is dat de begrotingsdoelen als maatstaf dienen voor de omvang van de mogelijke schuldverlichting. Bescheiden begrotingsdoelen zullen een zwaardere schuldverlichting vergen, en omgekeerd. Zoals gezegd vraagt het IMF een stoutmoedige schuldverlichting, terwijl de Europese schuldeisers daar momenteel tegen zijn.”

De beste manier om schulden af te betalen is economische groei. Doet het hulpprogramma voldoende om de Griekse economie sterker en productiever te maken?

PAGOULATOS: “Integendeel. De belastingdruk op een doorsnee Grieks bedrijf is intussen ondraaglijk, zeker als je ook de sociale bijdragen meerekent. Hetzelfde geldt voor de gemiddelde Griekse loontrekkende. Vandaag kent Griekenland de hoogste belastingdruk van de eurozone. Lagere primaire begrotingsoverschotten zouden toelaten om de belastingdruk te verlagen. In ruil moet Griekenland hervormingen doorvoeren om de economie productiever maken, zoals privatisering en liberalisering. Dat vind ik een realistische deal.”

Groei moet ook komen van sterke economische sectoren. Griekenland heeft zijn toerisme, maar valt er nog iets anders te beleven?

PAGOULATOS: “Onderschat niet hoeveel sectoren met toerisme verwant zijn, zoals agrotoerisme en de culturele industrie. Kijk ook naar de vastgoedsector: veel huisjes op onze eilanden worden gekocht door gepensioneerden uit West-Europa en elders. Dat voedt op zijn beurt een reeks complementaire diensten, zoals gezondheidszorg, recreatie en andere activiteiten gericht op senioren. Andere pijler onder de Griekse economie is de hele logistieke sector, denk maar aan de rederijen. Kampioen in het creëren van jobs tijdens de laatste maanden is de investering van COSCO (een Chinese staatsrederij; nvdr.) in de haven van Piraeus. We zien ook succesverhalen bij een reeks kleine hightech bedrijven, bijvoorbeeld in de softwaresector, die volledig gericht zijn op de export, en gebruik maken van de vele hooggeschoolden in Griekenland.”

Wat met het probleem van de industriële oligarchen? Dankzij hun banden met de politiek geraken ze aan mooie contracten, ten koste van de kleinere bedrijven.

PAGOULATOS: “De oligarchen vormen een probleem, dat je ook weer niet mag overdrijven. De Griekse economie steunt vooral op kleine en heel kleine bedrijven. Er is geen sprake van grote machtsconcentratie, op enkele uitzonderingen na, zoals in de energie- en mediasector. Anderzijds, de machtigste mediagroep in Griekenland is zojuist overkop gegaan. Je moet de kwestie dus in zijn juiste proporties zien. De oligarchieën zijn niet zozeer een probleem van de economie, maar van de democratie. Oligarchen geraken aan overheidscontracten via hun banden met de politiek.”

Bent u optimistisch of pessimistisch over de toekomst van uw land?

PAGOULATOS: “Optimisme is voor de Grieken een noodzakelijke overlevingsstrategie. Maar er zijn ook redenen voor dat optimisme. De economie is opnieuw in evenwicht, de zware begrotingstekorten zijn weggewerkt. Ondanks de loodzware sociale kost van de besparingen, blijft ons politiek systeem pro-Europees en pro-euro. Met een werkloosheidsgraad van 23 procent had het land gemakkelijk kunnen verschuiven naar de politieke extremen. Maar het lopende hulpprogramma en zijn hervormingen krijgt de steun van maar liefst vijf partijen in het parlement. Dat getuigt van een grote maturiteit van de Griekse politiek en maatschappij.”

Slotsom?

PAGOULATOS: “Het had veel erger kunnen zijn. Maar ook veel beter. We waren stukken sneller uit de crisis geweest als deze regering van in het begin had gedaan wat ze nu doet: de afgesproken hervormingen zo snel mogelijk uitvoeren. Ik ben optimistisch, op voorwaarde dat Griekenland zich houdt aan de afspraken. En op voorwaarde dat de Europeanen een groter realisme aan de dag leggen bij hun eisen. Het moet van beide kanten komen.”