Kunnen we ons een nieuwe lockdown veroorloven? (video)

Onze welvaart hangt aan het touwtje van de coronacrisis. Na de eerste besmettingsgolf veerde de economie krachtig op, maar na elke duik verliezen we hoogte. Kan de economie deze jojo-beweging aan tot er een vaccin is?

Het was een V, toch tot vorige maand. De meeste westerse economieën toonden zich deze zomer veerkrachtiger dan gedacht en vertoonden een krachtig V-vormig herstel. Tegen het einde van dit jaar zou in het eurogebied de helft van de coronaschade opgeruimd zijn. Blijft over: een krimp van 5 procent in 2020. Tegen eind volgend jaar zou het bruto binnenlands product (bbp) van het eurogebied weer het niveau van eind 2019 bereiken. Tenminste, als het virus niet opnieuw roet in het eten gooit.

Ook de Belgische economie dook in de lente niet zo diep als gevreesd, en in de zomer veerde ze wellicht hoger op dan verhoopt. In het rampzalige tweede kwartaal zakte het bbp met 15 procent, terwijl de Nationale Bank een klap van 20 procent verwachtte. Het aantal tijdelijk werklozen liep van 1,2 miljoen in april terug naar 300.000 in september. Met het virus leek ook de recessie te verdwijnen. “Maar de zwaarst getroffen sectoren bleven kampen met beperkende maatregelen. Je moet het virus volledig onder controle hebben, om de welvaart op het precoronaniveau te krijgen”, zegt Hans Bevers, hoofdeconoom van bank Degroof Petercam.

Het opbeurende herstel is te danken aan de veerkracht van economie en aan het kordate ingrijpen van de overheden. De economie bleef ook gespaard van een financiële crisis, zoals in 2008-2009. Toen ze na de lockdown weer kon opstarten, kwam de machinerie weer op gang, aangevuurd door consumenten die hun achtergebleven bestedingen inhaalden. Het ongewilde en peperdure experiment een economie lam te leggen en weer op te starten, is geslaagd.

Schieten met kanon op mug

De vraag is of dat een tweede keer lukt, en mogelijk nog een derde of vierde keer. In Europa neemt het virus weer krachtig toe, terwijl een vaccin op zijn vroegst in het tweede kwartaal te verwachten valt. Overal zetten regeringen de zeilen bij, om de nieuwe besmettingsgolf in te dijken, ook in België. Lockdowns op nationaal niveau worden zo lang mogelijk uitgesteld. “Met een lockdown schiet je met een kanon op een mug. Ik verwacht meer doelgerichte maatregelen”, zegt Peter Vanden Houte, de hoofdeconoom van ING België.

De nieuwe golf en de bijbehorende maatregelen eisen nu al hun tol. De Europese dienstensector verzwakte in september. In België viel het herstel van de bedrijfsomzetten stil. Het is bang afwachten welke conjunctuurindicatoren oktober en november brengen. “De directe impact van een tweede lockdown is minder groot dat de eerste keer. We leren leven met het virus”, zegt Koen De Leus, de hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis. “Er dreigt wel een domino-effect als de regering niet opnieuw ingrijpt. In januari krijgen de bedrijven een dubbele rekening: de gewone uitgaven en het einde van het uitstel van betalingen. Voeg daar een nieuwe coronacrisis aan toe, en veel bedrijven dreigen in moeilijkheden te geraken. Ook het herstel zal moeizamer verlopen.”

De jojo dreigt dus bij elke coronagolf hoogte te verliezen. “We hebben een vaccin nodig om uit deze vicieuze cirkel te ontsnappen. Pas in de tweede jaarhelft is er hoop op een normalisering”, zegt Peter Vanden Houte. “Komt er in de loop van volgend jaar geen vaccin, dan zitten we zwaar in nesten. Een nieuwe lockdown kan voor veel bedrijven de druppel te veel zijn. We zijn verblind door het stevige herstel van de eerste golf. Maar nieuwe schade boven op de bestaande schade maakt dat een nieuwe lockdown een veel grotere impact zal hebben dan de eerste. Ik begrijp dat de virologen de volksgezondheid bewaken, maar als je de economie opnieuw lam legt, gaan we naar een halve depressie. Dat berokkent ook grote schade aan de volksgezondheid.”

Peperdure W-beweging

Het contrast tussen Europa en Azië is groot. China onderdrukte het virus op een agressieve manier. Nieuwe broeihaarden worden meteen in de kiem gesmoord. Die aanpak is drastisch, maar levert wel resultaat op. De Chinese economie is bijna weer de oude, al blijft ook daar de consumptie nog achter. Het twijfelende Europa riskeert nog twaalf maanden in een voor de economie verlammende onzekerheid te leven.

De nieuwe coronamaatregelen zullen hun tol eisen. In het slechtste geval evolueren we naar een W-herstel, waarbij herstel gevolgd wordt door een nieuwe of herhaaldelijke terugval van de economie. Zo’n jojo-herstel zou peperduur zijn. De OESO berekende in juni dat het Belgische bbp opnieuw met 15 procent zou dalen tegenover dezelfde periode vorig jaar, mocht onze economie in de herfst getroffen worden door een tweede grote coronagolf. Het herstel zou ook trager verlopen. Tegen eind 2021 zou het bbp nog altijd 7 procent onder het precoronaniveau blijven. Dat zou onze welvaart jaren terug in de tijd katapulteren. Ook de Nationale Bank waarschuwde in juni voor een economische krimpt van 13 procent dit jaar, een trager herstel in 2021, een werkloosheid van 10 procent en een staatsschuld van 130 procent tegen 2022.

De voorwaardelijke wijs is belangrijk, omdat het koffiedik kijken is welke maatregelen de overheden de volgende maanden moeten nemen. Het is ook afwachten hoe sterk de veerkracht nog is van de actoren die aan het touwtje hangen, zoals de bedrijven, de overheid en de centrale banken. Na elke duik wordt het moeilijker weer hoogte te winnen.

Bedrijven en gezinnen

Het herstel is ten dode opgeschreven als het consumentenvertrouwen een nieuwe klap krijgt. Dankzij de steunmaatregelen is de koopkracht van de gezinnen grotendeels intact gebleven, maar dat is weinig relevant als ze het geld niet laten rollen. “De gezinnen zullen meer sparen. Dat zag je in september al”, zegt Peter Vanden Houte. Het consumentenvertrouwen krijgt nog een grotere knauw als ook het aantal faillissementen en de werkloosheid in de lift zitten, nadat de tijdelijke steunmaatregelen uitgedoofd zijn. “Voor heel wat bedrijven uit de zwaarst getroffen sectoren kan een tweede golf de genadeslag betekenen. Voor de horeca spreken we mogelijk van de beperking te veel”, vreest Peter Vanden Houte.

Als de consument aarzelt, twijfelt ook de ondernemer. In de handel en de dienstensector is het herstel van het ondernemersvertrouwen stilgevallen, ver onder het oude niveau. De bedrijven plannen dit en volgend jaar 20 procent minder investeringen. Dat belooft niet veel goeds voor de stijging van de productiviteit, die in België ook zonder corona al bedroevend laag was. Net die productiviteitsstijging is cruciaal om de komende decennia de vergrijzing te betalen. “Hoe langer de crisis aansleept, hoe groter het risico dat de economie lelijke littekens oploopt”, zegt Hans Bevers.

Een ander litteken is de verschraling van de bedrijfspopulatie. “Voor de crisis zagen we al een dalende bedrijfsdynamiek. Het aantal groeibedrijven en starters neemt af. Die trend zet door, en dat verlies wordt niet meer ingehaald. Dat zagen we ook na de financiële crisis van 2008. We kunnen tijdens de eerste lockdown de volgende Marc Coucke of Bill Gates gemist hebben”, zegt Joep Konings, professor economie aan de KU Leuven.

De overheid

Ere wie ere toekomt, de overheden voorkomen met hun kordate ingrijpen grotere schade. De stimulusplannen vliegen ons om de oren. Zelfs Duitsland gooit het begrotingsevenwicht overboord. De Europese Unie pioniert met een gezamenlijk herstelfonds en schulduitgifte. De Belgische overheid laat zich niet onbetuigd, geholpen door de relatief hoge overheidsuitgaven, die een deel van de schok automatisch opvangen. België heeft de reputatie een zware crisis relatief goed door te komen. Daar betalen we een stevige prijs voor. In de herstelfase groeit de Belgische economie minder snel dan het Europese gemiddelde, door de relatief kleinere privésector. “Het resultaat is dat België almaar meer schulden nodig heeft om de werkgelegenheid op peil te houden”, zegt Peter vanden Houte.

Heeft de overheid nog de budgettaire ruimte om een tweede keer een beschermende stolp over de economie te zetten? “Eigenlijk niet, maar daar ligt nu niemand wakker van”, zegt Peter Vanden Houte. Dankzij de zeer lage rentevoeten kan de overheid de tekorten opstapelen zonder een rentesneeuwbal in gang te zetten. De houdbaarheid van de schuld is bij een rente van 0 procent veel hoger dan bij een rente van 5 procent. Vriend en vijand roept de overheid op zo veel mogelijk productieve investeringen te doen.

De Nationale Bank ziet 120 procent van het bbp als een veilige bovengrens voor de staatsschuld. Dan kan de schuld bij aanhoudend ongunstige omstandigheden nog gestabiliseerd of verlaagd worden door het begrotingsbeleid. België zit nu aan 117 procent. Een nieuwe golf zou dat met gemak boven 120 procent duwen. Dan bestaat het risico dat een schok ervoor zorgt dat de overheid de controle over de schulden verliest. “Een goed begrotingsbeleid beperkt deze risico’s”, schrijft de Nationale Bank.

Onbeperkt is de munitie van de overheid dus niet. “Ze moet vooral voorkomen dat gezonde bedrijven over de kop gaan”, zegt Joep Konings. Vanuit de politiek klinken ook signalen om selectiever te werk te gaan in het steunbeleid. Vlaams-minister president Jan Jambon (N-VA) liet weten dat de regering niet elke euro verlies kan compenseren. Het federale relanceplan is ook op maat geschreven van de gezonde bedrijven. Maar valt zo’n selectieve benadering vol te houden bij een lockdown, als alles en iedereen om hulp schreeuwt? Je kunt de politici enkel veel wijsheid en nog meer geluk wensen om het juiste evenwicht te vinden. “Nood breekt wet. De steunmaatregelen moeten doeltreffend zijn, maar bij een nieuwe lockdown heeft de overheid geen andere keuze dan royaal de portefeuille boven te halen. De ondersteuning van een economie in nood is een investering die zich op termijn terugverdient”, zegt Koen De Leus.

De Europese Centrale Bank

De overheden kunnen hun ding doen omdat de centrale banken rugdekking geven. Eigenlijk financiert de Europese Centrale Bank nu een groot deel van de overheidstekorten, door op de markt overheidsobligaties op te kopen. Hoelang kan de ECB dat doen zonder overmatige inflatie te genereren, of zonder dat de neveneffecten van dat beleid de bovenhand halen?

Van inflatiegevaar is nog geen sprake. De coronacrisis decimeert de vraag. Een nieuwe golf zou nog meer druk zetten op de inflatie. Veel waarnemers verwachten dat de ECB in december het beleid voort versoepelt.

De ECB komt pas in de problemen, als haar beleid in conflict komt met haar mandaat om prijsstabiliteit en volledige tewerkstelling na te streven. Een stijgende inflatie in combinatie met een stagnerende economie zou de handen van de ECB kunnen binden. De ECB is er ook niet om onhoudbare schulden te financieren. Op een blanco cheque vanuit Frankfurt hoeven de overheden niet te rekenen. Een jojo is geen perpetuum mobile.