Korte levensduur ICT-producten onder vuur: ‘Geef enkel herstelbare elektronica toegang tot de markt’

Afgelopen week voerde Catapa, de vzw die de sociale en ecologische impact van mijnbouw aan de kaak stelt, actie tegen de zogenaamde geplande veroudering van ICT-producten. “Strengere wetgeving voor de levensduur van goederen en een betere ondersteuning van hersteldiensten zijn absoluut nodig”, zegt coördinator Kim Claes.

“In Europa gaan de meeste smartphones niet langer dan 2,5 jaar mee. Nadien belanden ze op de gigantische berg e-waste. In 2021 werd bijvoorbeeld wereldwijd 57,4 miljoen ton elektronisch afval gegenereerd. Dikwijls vertonen de afgedankte apparaten niet meer dan een geïsoleerd defect, zoals een kapotte batterij. In principe valt zoiets perfect te herstellen, maar de producenten zetten ons liever aan tot een nieuwe aankoop. Daar worden heel wat strategieën voor gebruikt. Denk maar software-updates waardoor onze telefoons tragerwerken. Maar ook het ontwerp van een product dat slijtage in de hand werkt en repereren onmogelijk maakt, of het niet langer beschikbaar stellen van reserve-onderdelen, vallen onder de noemer geplande veroudering”, verduidelijkt Kim Claes, coördinator bij Catapa. “Het probleem doet zich voor bij allerlei elektronische producten, van printers tot wasmachines.”

Met de term ‘geplande veroudering’ wil Catapa duidelijk maken dat het om een doelbewust model gaat, waar dringend verandering in moet komen. “De producenten zijn de enige winnaars”, aldus Claes. “De consumenten worden getroffen in hun portemonnee, en de zware vervuiling door mijnbouw ontwricht heel wat lokale gemeenschappen en is desastreus voor de biodiversiteit.”

Grondstoffenschaarste

“Ook omdat Europa minder afhankelijk wil worden van buitenlandse grondstoffen, is deze aanpak waanzin. Er zijn daarover twee grote Europese plannen: de Green Deal en A Europe Fit for the Digital Age. Beide programma’s vergen een enorme hoeveelheid mineralen. Elektronische producten zitten boordevol van die bruikbare mineralen, maar we gooien ze massaal weg. Zo is in het meest gunstige geval het recyclagepercentage van een smartphone nu 30 procent. Als we voor onze economie en ons levensonderhoud minder afhankelijk willen zijn van landen als Rusland of China, dringt een verandering zich op.”

Repareerbaarheid

Ook Test Aankoop heeft al meermaals aangedrongen op een langere levensduur van producten. De consumentenorganisatie richtte in 2016 bijvoorbeeld het meldpunt terapkapot.be op. Daar kwamen als meer dan 12.000 klachten. “Maar dat is ongetwijfeld maar het topje van de ijsberg” zegt woordvoerder Simon November. “We hebben het meldpunt de jongste jaren ook niet meer echt in de kijker gezet. Bovendien krijgt een ontevreden consument die via deze weg zijn beklag doet over snelle slijtage daar niet echt iets voor terug.” Test Aankoop gebruikt liever de term voorzichtigere term ‘vroegtijdige veroudering’, maar ook November erkent dat bedrijven perfect weten hoelang een product zal meegaan. Test Aankoop startte daarover enkele jaren gelden ook een groepsvordering tegen Apple.

Hoewel heel wat consumenten de voorbeelden die Catapa aanhaalt wel zullen herkennen, hangt er ook een mysterie rond geplande veroudering. “Als individuele consument kan je je vermoedens natuurlijk moeilijk hard maken. En de ICT-sector zal natuurlijk niet toegeven dat hij de levensduur van producten doelbewust inkort, maar achter de schermen lobbyen techgiganten tegen initiatieven voor ecodesign en verhoogde herstelbaarheid. Met name Apple is daar zeer bedreven in”, aldus Claes.

Wetgeving

Volgens Claes moet de herstelbaarheid centraal staan in een strengere wetgeving en andere initiatieven. “Eigenlijk zou een product enkel toegang mogen krijgen tot de markt indien het voldoet aan criteria voor recyclage en repareerbaarheid. Een bedrijf als Fairphone toont ook dat het mogelijk is om winstgevendheid te combineren met een modulair product, maar dat is echt een uitzondering. Er moet een wetgevend kader komen, dat de hele industrie verplicht tot recycleerbare en repareerbare producten.”

Maar economische wetgeving is al lang geen zuiver regionale of nationale aangelegenheid meer (lees ook het kaderstuk onderaan dit artikel). “De verstrengeling met het Europese niveau maakt het inderdaad complex”, erkent Claes. “Dikwijls verschuilt men zich achter het uitblijven van internationale regels, maar als Vlaanderen zijn circulaire ambities wil waarmaken, moeten de regels scherper. De Vlaamse regering wil de klimaatafdruk van gebruikte materialen tegen 2030 met 30 procent doen afnemen. Dat lukt niet door te wachten op wat er in Europa wordt beslist.”

De wetgeving over de levensduur van producten is in ons land zeer beperkt. De enige recente ontwikkeling is in de garantietermijn, die sinds deze maand twee volle jaren beslaat.

Naast wetgeving ijvert Catapa ook voor faciliterende initiatieven. “We zouden een voorbeeld kunnen nemen aan Oostenrijk, en de belasting op hersteldienstenverlagen. En er is nood aan een expertisecentrum dat zowel publieke als private organisaties kan begeleiden om meer duurzame en repareerbare elektronica aan te kopen.”