Eva Gouwens (CEO Fairphone): ‘Voor wie zijn smartphone langer dan twee jaar wil gebruiken, zijn wij de goedkoopste keuze’

Fairphone onderscheidt zich op twee manieren van de concurrentie: repareerbaarheid van de telefoons en inspanningen op vlak van mensenrechten en milieu doorheen de supply chain. ‘Conflictmineralen, kinderarbeid, gevaarlijke werkomstandigheden: wie een smartphone op de markt wil brengen, botst vroeg of laat op die problemen. Wij proberen onze productieketen te gebruiken om tot oplossingen te komen’, aldus CEO Eva Gouwens.

Woensdag publiceerde de Europese Commissie haar voorstel rond due diligence. Veel multinationals staan huiverachtig tegenover bindende wetgeving over wantoestanden in productieketens. Maar er zijn ook bedrijven waarvan de werking beter is afgestemd op de toekomst. Een decennium geleden begon Fairphone met zijn bewustmaking rond ethische kwesties in de productie van smartphones. In het najaar van 2021 bracht het Nederlandse bedrijf zijn vierde model uit. Het prijskaartje – 579 euro – zet blijkbaar geen rem op de groeiende vraag.

“Je betaalt zo’n 100 euro meer dan voor vergelijkbare modellen. Maar daar staan extra inspanningen voor de arbeidsomstandigheden, het milieu en repareerbaarheid tegenover. Op die manier bedienen we zowel mensen die belang hechten aan de levensduur van hun smartphone als klanten die begaan zijn met de manier waarop die gemaakt is”, zegt CEO Eva Gouwens. Toch kan ook Fairphone niet garanderen dat de productie volledig vrij is van kinderarbeid of milieuvervuiling. Maar terwijl bedrijven doorgaans alle pr-zeilen bijzetten om een link met wantoestanden te ontkennen of te minimaliseren, trekt Gouwens de kaart van de transparantie.

Is eerlijke communicatie over de uitwassen in productieketens een goede maatstaf voor de geloofwaardigheid van bedrijven die zich profileren als duurzaam?

EVA GOUWENS. “Het is niet alleen een teken van geloofwaardigheid, maar ook de eerste stap naar verbetering. In onze industrie kan niemand garanderen dat zijn producten volledig clean zijn. Conflictmineralen, kinderarbeid, gevaarlijke werkomstandigheden: wie een smartphone op de markt wil brengen, botst vroeg of laat op die problemen. Je kunt dan proberen alle mogelijke risico’s te weren, zodat jou niets te verwijten valt. Of je kunt je productieketen net gebruiken om tot oplossingen te komen voor de problemen. Die tweede optie heeft volgens ons een grotere impact. We lichten onze productieketen door, communiceren over wat er fout loopt en proberen er stap voor stap iets aan te doen.”

Ook Fairphone haalt grondstoffen uit Afrika en doet de assemblage in Azië. Wat is het verschil met de concurrentie?

GOUWENS. “In de Chinese fabrieken waarmee we samenwerken, willen we een leefbaar inkomen voor de medewerkers. We betalen een bonus boven op het minimumloon dat ze anders zouden krijgen, ongeveer 2 dollar per telefoon.

“In de primaire sector focussen we op cruciale grondstoffen, waaronder goud. De ontginning met kwik houdt risico’s in voor het milieu en de gezondheid. In Oeganda werken we daarom samen met Fairtrade en Solidaridad. We investeren er in betere materialen om de veiligheid en de opbrengst te verhogen. Bovendien focussen we op scholen, zodat de kinderen een zinvol alternatief hebben voor het werk in de mijnen. Natuurlijk kopen we het goud ook zelf op en proberen we andere afnemers te overtuigen.”

De Europese Commissie en de lidstaten werken aan wetgeving om de mens en het milieu in de productieketens te beschermen. Hoever moeten die regels gaan?

GOUWENS. “Ik ben voor strengere wetgeving, op voorwaarde dat ze verbetering brengt. De discussie over de traceerbaarheid van grondstoffen verdient bijvoorbeeld nuance. Onze materialen worden deels duurzaam ontgonnen, maar niet helemaal apart gehouden door de hele keten heen. Dat is ontzettend duur en complex, terwijl niemand daar echt beter van wordt. We zetten onze middelen liever in om het aandeel van duurzaam ontgonnen grondstoffen te vergroten.”

Een van de argumenten contra zijn de extra bedrijfskosten. Hoe zwaar wegen de ESG-inspanningen op uw budget?

GOUWENS. “De term ‘extra kosten’ is misleidend, alsof veiligheid op het werk of een correct loon geen basisverantwoordelijkheden van een bedrijf zijn. Los daarvan kan ik de algemene ESG-kosten moeilijk in één cijfer gieten. We hebben bijvoorbeeld geen aparte ESG-afdeling met een eigen budget. Het hele businessmodel van Fairphone is een verstrengeling van commerciële en ethische afwegingen. Zo vragen we de ingenieurs om in het ontwerp van onze smartphones een grote herstelbaarheid op te nemen. Het is moeilijk te zeggen of dat extra kosten meebrengt.”

Maar een Fairphone is wel duur, in vergelijking met andere merken.

GOUWENS. “Enkel in aankoop. De cost of ownership is veel lager dan bij de concurrentie. Bij de meeste smartphones is een nieuw toestel de goedkoopste oplossing voor een kapotte batterij of een gebarsten scherm. Elke twee jaar belandt ongeveer 85 procent van de 1,4 miljard telefoons in Europa op de afvalberg. De Fairphone is daarentegen modulair samengesteld en gemakkelijk te repareren. Bij de aankoop krijgt iedere klant vijf jaar garantie, maar ook de zekerheid dat nog minstens vijf jaar reserveonderdelen en softwaresupport beschikbaar zijn. Voor wie zijn smartphone langer dan twee jaar wil gebruiken, is Fairphone de goedkoopste keuze.”

Wordt ‘bewust consumeren’ te veel voorgesteld als een morele verplichting?

GOUWENS. “Bewust consumeren is net zo goed een kwestie van verstandige financiële keuzes maken. In de beginjaren kon Fairphone rekenen op mensen die uit ethische overwegingen bereid waren iets meer te betalen of de technische gebreken door de vingers te zien. Dat idealisme heeft het bedrijf zeker geholpen, maar die fase zijn we al lang ontgroeid. We mikken nu op de lichtgroene consument, voor wie de kwaliteit en de levensduur van zijn smartphone even belangrijk zijn als onze inspanningen op het gebied van duurzaamheid.”

U noemt duurzaam ondernemen een constante combinatie van commerciële en ethische afwegingen. Heeft u de bal al eens mis geslaan?

GOUWENS. ‘Je komt inderdaad dagelijks voor dilemma’s te staan, omdat je op zoek bent naar de combinatie die de grootste impact heeft. Compromissen waar ik moreel niet achter stond, kan ik me niet herinneren, maar ondernemingen die voor verandering willen zorgen betalen daar hoe dan ook leergeld voor. Zo heeft Fairphone als bedrijf lessen getrokken uit de lancering van ons tweede model. Met Fairphone 2 werd toen voor het eerst een modulaire telefoon op de markt gebracht. Het ontbrak ons toen aan de nodige ervaring om de juiste voorraad reserve-onderdelen te voorzien.’

Voor u CEO van Fairphone werd, bouwde u Tony’s Chocolonely mee uit tot een bekende merknaam. Naarmate het bedrijf groter werd, groeide echter ook de kritiek. De initiële missie – de cacao-industrie slaafvrij maken – zou worden verwaarloosd. Wat vond u daarvan?

GOUWENS. ‘Als kleine speler kan je dikwijls nog op veel sympathie rekenen, maar naarmate je groter wordt, kom je meer in het vizier van criticasters. Dat is niet enkel in de bedrijfswereld zo. Ik heb eigenlijk ook geen probleem gehad met die kritiek: als duurzame onderneming mag je niet te blij of zelfgenoegzaam worden. Naar kritiek luisteren en zelfs intern tegenspraak organiseren: zo blijf je scherp en betrokken bij je missie.’

Ook nu wilt u van binnenuit voor een systeemverandering zorgen. Voor Fairphone zijn het winstgevende tijden, maar verandert de industrie ook?

GOUWENS. ‘De meeste spelers in de sector van de smartphones en de achterliggende mijnbouw waren nooit zo bezig met duurzaamheid. Onder druk van de wetgeving en de publieke opinie komt daar nu stilaan verandering in. Tegelijkertijd proberen nog veel bedrijven zich te verzetten tegen strengere regels, precies omdat ze inzien dat hun manier van werken grondig zal moeten veranderen.’

‘Er is dus nog een lange weg te gaan, maar er zijn positieve signalen. Zo heeft Apple aangekondigd meer te willen inzetten op herstelbaarheid. Natuurlijk komt dit niet enkel door ons voorbeeld, maar in hun rapporten vermelden ze wel ons onderzoek. Daarnaast sluiten meer en meer bedrijven, waaronder heel wat grote namen, zich ook aan bij onze Fair Cobalt Alliance, die we enkele jaren geleden oprichtten.’