‘De mensen die Trump omringen zijn isolationisten die niet bekend staan om hun deskundigheid’

Onder Donald Trump dreigt de wereldhandel in een nieuwe ijstijd te verzeilen, volgens Glenn Rayp, professor Internationale Economie aan de UGent.

Donald Trump als Amerikaans president betekent de dood van nieuwe vrijhandelsakkoorden, zei gewezen Europees commissaris Karel De Gucht vorige week aan Trends. Akkoord?

Rayp: “Als we ons baseren op alles wat Donald Trump aangekondigd heeft, dan is het antwoord ‘ja’. De VS waren zo al niet de ferventste voorstanders van grootscheepse, multilaterale handelsverdragen. Sedert president George W. Bush kozen de VS nogal resoluut voor regionale of zelfs bilaterale handelsakkoorden. Onder Trump zal het Amerikaanse handelsbeleid opnieuw een stuk verder afschuiven van het multilateralisme.”

TTIP, het verdrag tussen de EU en de VS, ooit het baken van hoop voor de aanhangers van vrijhandel, mogen we dus definitief begraven.

Rayp: “Misschien zal niemand daar echt wakker van liggen, want ook in Europa is TTIP controversieel. Maar Trump heeft ook hoge tolbarrières aangekondigd voor Chinese producten. Dat roept een aantal grote vragen op. We moeten dat ernstig nemen.”

Kunnen zo’n tolbarrières wel volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO)?

Rayp: “Uiteraard kan Trump de tarieven niet zomaar verhogen. Maar hij zou uitzonderlijke omstandigheden kunnen inroepen, bijvoorbeeld een verstoring van de binnenlandse markt als gevolg van de goedkope Chinese import. Dat argument heeft ook president George W. Bush destijds gebruikt voor zijn heffingen op de invoer van goedkoop Chinees staal. Na een procedure van enkele jaren zijn de VS voor die heffingen veroordeeld door de Wereldhandelsorganisatie. Dat gaf China het recht om op zijn beurt sancties op te leggen aan de Amerikaanse invoer. Zo kom je in een scenario terecht van een gecontroleerde handelsoorlog.”

Is het dat wat u vreest onder Trump: gecontroleerde handelsoorlogen?

Rayp: “Op dit moment is het een hypothese. Maar als je ziet wat Trump van plan is inzake migratie, wat mag je dan niet verwachten voor de handelsbetrekkingen? Het zal niet alleen gaan over gecontroleerde handelsoorlogen, en het afblazen van nieuwe handelsverdragen, zoals Karel De Gucht vreest. Trump wil ook bestaande verdragen terugschroeven, zoals NAFTA, het vrijhandelsverdrag tussen de VS, Canada en Mexico. Dat verdrag is maar liefst 20 jaar oud. Als Trump ook andere verdragen niet wil respecteren – denk maar aan het klimaatverdrag – wat gaat er dan gebeuren met de internationale handelsverdragen?”

Geeft u maar het antwoord.

Rayp:“Ik geef hem het nadeel van de twijfel. Ik kan mij voorstellen dat hij het zal riskeren om die handelsverdragen op te blazen. Het enige wat hem kan tegenhouden is protest van het bedrijfsleven. Hoewel, sommigen bedrijven worden ook beter van protectionisme. Het zal ervan afhangen welke lobby het haalt bij Trump. Is het hem menens om de steenkoolindustrie te revitaliseren, of andere activiteiten in de zogenoemde Rust Belt die door de globalisering verdwenen zijn? Dan heeft hij maar twee keuzes: hoge importheffingen of massale subsidies.”

A

ls Trump zo te keer zal gaan, vreest u dan geen verkruimeling van het westerse vrijhandelssysteem zoals we dat decennialang gekend hebben, onder de hoede van de WTO?

Rayp:“Dat is wat ik bedoel met het nadeel van de twijfel. Bij een andere president had ik nog geantwoord: ‘Neen, zo’n vaart zal het niet lopen.’ Maar de uitspraken van Trump zijn zeer krachtig. Als hij er ook maar iets van probeert te realiseren, komt hij in botsing met de institutionele en economische wereldorde. De isolationistische vleugel domineert nu de Republikeinse partij. Het gaat over mensen die zeer sceptisch staan tegenover supranationale instellingen als het IMF, de Wereldbank en het WTO. Iedereen heeft baat bij vrijhandel, maar deze mensen zien dat heel anders. Als we moeten vrezen voor een recessie als gevolg van het economisch beleid van Trump, dat heb je hier één van de verklaringen.”

Misschien moeten we niet te pessimistisch zijn. Het heilloze protectionistisch opbod zou wel eens kunnen eindigen in een herwaardering van het multilateralisme van het WTO, zeggen sommigen.

Rayp: “Dat is een mogelijkheid. Anderzijds, het wegdrijven van het multilateralisme is er juist gekomen door de VS, zoals ik daarnet zei. Dus, als Trump verder gaat in die richting, heb je het over een hernieuwd multilateralisme zonder de VS. Toegegeven, dat land is niet meer het machtige VS van de jaren 1950. Toch betwijfel ik of het multilateralisme vlot van de grond kan komen zonder de VS. Want er zat altijd een Trans-Atlantische as in het multilateralisme van de voorbije decennia. Met Canada heeft de EU een bilateraal handelsakkoord, CETA, kunnen afsluiten. Maar als je spreekt over multilaterale verdragen, zonder de VS, dan kom je tegenover landen te staan als China en Japan. Niet meteen de gemakkelijkste onderhandelingspartners.”

Als het de verkeerde richting uitgaat met de vrijhandel, hoe moet Europa dan reageren?

Rayp: “Een tegenpool vormen, door voort te werken met landen die willen. CETA gaf al een signaal in die richting. Laat ons zeker niet meegaan met Trump in het terugschroeven van bestaande handelsverdragen. Moeten we ook nieuwe verdragen afsluiten? Dat lijkt mij nu niet de hoogste noodzaak. Aan het protest tegen CETA zag je hoe controversieel zo’n verdragen zijn. Vandaag is het voor Europa belangrijker om het respect voor bestaande verdragen te vrijwaren. En als Europa daarin alleen zou komen te staan, dan moet ze haar interne markt zoveel mogelijk versterken. Want als de Amerikanen zich protectionistisch zullen opstellen, dan mag je vrezen dat ook de Chinezen, de Russen en de anderen de stekker eruit zullen trekken. Daar sta je dan met je grote vrijhandelsprincipes. Dan moet je de interne Europese cohesie voor laten gaan op externe betrekkingen.”

Zal bij protectionistisch hoogtij de Europese cohesie niet veeleer verbrokkelen dan versterken? Lidstaten die doodleuk bilaterale handelsverdragen gaan afsluiten met pakweg de VS of China? Als Trump een land als de VS op losse schroeven kan zetten, kunnen de Europese populisten dat wellicht ook met de EU.

Rayp:“Als lidstaten op eigen houtje handelsverdragen gaan afsluiten, zou dat volledig indruisen tegen de Europese verdragen. Die vermelden uitdrukkelijk dat handelsverdragen een EU-bevoegdheid zijn. De EU is een interne markt. Als een lidstaat een bilateraal akkoord zou afsluiten met een derde land, krijgt die laatste automatisch toegang tot de hele Europese markt. Een lidstaat is daartoe helemaal niet bevoegd. Iets anders is de vraag of individuele lidstaten inspraak moeten krijgen in de ratificatie van Europese handelsverdragen. In het geval van CETA heeft de Europese commissie die deur zelf open gezet. Misschien was dat niet zo verstandig. Het Europees parlement moet het forum zijn om Europese materies te bespreken.”

Conclusie: bent u optimistisch of pessimistisch voor de wereldhandel in de komende jaren?

Rayp: “Wat mij pessimistisch maakt, is de regeringsploeg die aan de macht komt in de VS. Misschien had het Republikeinse establishment gehoopt op een overwinning van Hillary Clinton, zodat het intern kon afrekenen met de isolationistische vleugel binnen de partij. Dat zou de Republikeinen de gelegenheid gegeven hebben om terug te keren naar hun traditionele vrijhandelsgezindheid. Maar Trump heeft niet alleen de VS veroverd, hij pleegde ook een machtsgreep op de Republikeinse Partij. De mensen die Trump omringen zijn isolationisten die niet bekend staan om hun deskundigheid. Zij gaan nu de lakens uitdelen. Er speelt dus niet alleen een kwestie van de plannen en de politieke voorkeur van het nieuwe bewind. Het gaat ook over de technische competentie van de adviseurs van Trump.”

En dat laat het ergste vermoeden?

Rayp: “Dat belooft weinig goeds. En niet alleen voor de wereldhandel.”