‘De brexit is hard op weg het omgekeerde te brengen van wat ze beoogde’

De brexit heeft gerealiseerd wat generaties Britse staatslieden, burgers en soldaten met bloed, zweet en tranen hebben proberen te vermijden. Dat zegt Marc De Vos, decaan aan de Macquarie University en visiting fellow bij de denktank Itinera.

Het brexit-akkoord is geen akkoord en brengt geen brexit: het kan niet rekenen op een politieke meerderheid in het Verenigd Koninkrijk en het onttrekt dat koninkrijk niet aan de zwaartekracht van de Europese Unie. De nabije politieke toekomst zal moeten uitmaken welke dramatische wending volgt. Ofwel keert premier Theresa May het tij en staat het akkoord. Ofwel komt de sprong in het duister met een feitelijke brexit zonder akkoord. Ofwel wordt de klok in overleg stilgezet en blijft de brexit een voornemen zonder uitvoering. Ofwel slikken de Britten hun revolte terug in.

Wat het ook mag worden, na meer dan twee jaar onderhandelen zijn enkele opmerkelijke vaststellingen mogelijk. Er is de enorme omvang van het akkoord: met 585 pagina’s is het de langste echtscheidingsakte uit de geschiedenis. Dat over zo veel technische details moest worden onderhandeld, spreekt boekdelen over de grenzeloze complexiteit van de Europese Unie en het grenzeloze wantrouwen tussen de partijen.

Welk parlement, laat staan welke kiezer, kan nog in geweten oordelen over zo veel juristerij? Welk politiek debat kan zo veel complexiteit aan? In de jaren vijftig kon de voorganger van de Europese Unie nog helemaal worden opgericht en ingericht op minder dan honderd bladzijden, nota bene onder landen die elkaar nog maar net in een wereldoorlog hadden bevochten. In 2018 vergt de staatkundige verhouding met één geallieerd land een hele bijbel.

De Britten hebben de eensgezindheid van de andere EU-lidstaten onderschat. Het heeft geen speciale behandeling verkregen. De brexit heeft gerealiseerd wat generaties Britse staatslieden, burgers en soldaten met bloed, zweet en tranen hebben proberen te vermijden: de vereniging van het hele Europese continent tegen de Britse eilanden. Met de brexit geven de Britten hun historische rol in de Europese machtsbalans op.

De Britten hebben hun eigen positie danig overschat. Politiek en institutioneel kan het Verenigd Koninkrijk de brexit niet aan zonder nationaal trauma, omdat een volle brexit een harde grens trekt tussen Noord-Ierland en Ierland. Voor het Ierse vraagstuk, die eeuwige splijtzwam in de geschiedenis van de Britse eilanden, betalen de Britten nu een hoge tol. Geen harde Ierse grens vergt een veel dichtere economische relatie met de Europese Unie dan de brexit-aanhangers in hun ergste nachtmerrie hadden kunnen dromen.

Het Verenigd Koninkrijk kan zich onttrekken aan de Europese Unie, maar niet aan Europa. Het was altijd al duidelijk dat een moderne diensten- en consumptie-economie zoals de Britse niet zou kunnen ontsnappen aan het soortelijke gewicht van de regels en standaarden op de gigantische Europese markt. Maar wat nu is onderhandeld om het Ierse status quo te behouden, onderwerpt het Verenigd Koninkrijk aan meer regels van de Unie dan eender welk land buiten de Europese interne markt.

In essentie wordt aan het Verenigd Koninkrijk voor onbepaalde tijd de mogelijkheid ontnomen zich ten aanzien van de rest van Europa competitief te veranderen, bijvoorbeeld in milieuwetgeving, overheidssteun, belastingen en arbeidsregulering. De Europese Unie is beducht voor een Hongkong aan de Noordzee en zal toekomstige relaties laten afhangen van een gelijk speelveld dat ze de facto zelf afbakent.

De brexit is daarom hard op weg het omgekeerde te brengen van wat ze beoogde. Het Verenigd Koninkrijk verliest meer aan invloed dan het aan vrijheid wint. In plaats daarvan wint de Unie meer aan macht dan ze aan bevoegdheden verliest. Het zal toch wat vergen om dat scenario door het Britse parlement te krijgen.

De brexit is een gigantische vergissing. Maar gezien de partijpolitieke realiteit over het Kanaal, is er een politieke aardbeving nodig vooraleer de echte exit van de brexit denkbaar wordt. De onderliggende oorzaken van het pro-brexit-referendum, niet in het minst een Britse economie die onvoldoende presteert voor brede lagen van de bevolking, blijven ondertussen onaangeroerd. Wat een zonde.