‘Corona-experts verbergen coronapolitiek’

Expertise kan het nemen van politieke keuzes objectiveren en verbeteren, maar ze kan die niet vervangen. Dat zegt Marc Devos, decaan aan de Macquarie University in Sydney.

Het Nationaal Crisiscentrum, de Nationale Veiligheidsraad, de Risk Assessment Group, de Economic Risk Management Group, het Wetenschappelijk Comité Coronavirus, de Taskforce Geïntegreerde Politie, het Federaal Coördinatiecomité, de taskforce Vlaanderen Helemaal Digitaal, de taskforce voor de woon-zorgsector, de Groep van Experts belast met de Exitstrategie (GEES): onder het coronavirus gaat de creatie van officiële expertengroepen in België helemaal viraal.

Veel waarnemers, ik inbegrepen, hebben al de lof gezongen van de terugkeer van de expert. Expertise bevordert de kwaliteit van de besluitvorming. Maar er is ook een keerzijde. Het is opvallend hoe we de weelde aan structuren, hoge raden, overlegorganen en sectorlagen van onze consensusdemocratie vooral links laten liggen. We missen de kans om de beheerders van het Belgische overlegmodel uit hun comfortzone en in de maalstroom van de grote veranderingen en hervormingen te trekken. We banen niet de weg naar een grote nieuwe consensus na de crisis.

Die kritiek geldt in de eerste plaats voor de politiek. We zijn de coronacrisis ingerold tijdens een surrealistische politieke impasse. Die impasse is niet doorbroken maar bestendigd door een minderheidsregering tijdelijk volmachten te gunnen. Volmachten verstikken de politieke discussie en verlammen het parlement. Koppel daaraan de vermenigvuldiging van de expertenorganen en de vaststelling is helder: België verbergt politieke keuzes achter het beheer van de coronacrisis. Expertise kan het maken van politieke keuzes objectiveren en verbeteren, maar ze kan die niet vervangen.

Waar leggen we de balans tussen de volksgezondheid, het welzijn en de welvaart? In de eerste fase van de epidemie is gekozen voor een nultolerantie in virale besmetting. Dat betekent een kunstmatige economische coma, een grootschalig inkomensverlies dat vooral de zwakken treft, massale werkloosheid, grote stress en eenzaamheid, meer huishoudelijk geweld en zo meer. Er zijn alternatieven voor een meer gerichte aanpak. Er kan worden gefocust op kwetsbare groepen met minder economisch onheil voor jongere generaties. Zweden doet dat bewust en open. Ik zeg niet dat het de juiste keuze is. Maar het is wel degelijk een keuze.

Nu de economie in een georganiseerde depressie zit, moeten keuzes worden gemaakt over de rol van de overheid en de financiële steun aan de mensen en de bedrijven, met geld dat de belastingbetaler van de toekomst zal moeten verdienen. We moeten niet ver teruggaan in de tijd om te beseffen hoezeer die keuzes door politieke belangen worden gedreven. Herinner u de saga’s over Fortis en Dexia. Welke scenario’s en welke prioriteiten worden in de Economic Risk Management Group bekokstoofd? Hoe verlicht en geïnspireerd is dat gremium voor een duurzame heropstart na de depressie?

Naarmate de acute verspreidingsfase van het virus achter ons ligt, wordt het beheer van de exit uit de lockdown steeds meer een politieke keuze en steeds minder een keuze van volksgezondheid. Hoe zullen we de afweging maken tussen persoonlijke vrijheid en gedwongen onvrijheid? Welk evenwicht zullen we zoeken tussen privacy en technologie in het opvolgen, garanderen en handhaven van voorwaardelijke vrijheid? Welke regio’s, groepen of sectoren krijgen prioriteit? Welke combinatie van nationale veiligheid en internationale mobiliteit willen we?

In een dramatische crisismobiliseren we voor het algemeen belang. Maar die crisismodus verblindt ons voor de politieke keuzes die moeten worden gemaakt. Democratie moet de regel blijven, een noodregime de uitzondering. Politieke principes, transparantie en debat zijn belangrijk. Als we de democratische politiek blijven verbergen, wekken de gemaakte keuzes verontwaardiging en een geoel van onrechtvaardigheid bij de verliezers. Dan dreigt de coronacrisis de polarisatie te voeden, terwijl ze ons naar eendracht en vernieuwing kan leiden. Dat kunnen alleen de politici, niet de experts.