Viroloog Johan Neyts: ‘We mogen geen valse hoop geven dat we weldra krachtige coronavirusremmers zullen hebben’

In afwachting van een vaccin tegen het covid-19 kunnen patiënten en de medische wereld enkel hopen dat snel een sterk virusremmend medicijn beschikbaar zal zijn. Maar de viroloog Johan Neyts waarschuwt voor overdreven optimisme. Een krachtige virusremmer tegen covid-19 zal er niet snel zijn.

Na uitbraak van de coronacrisis startte een wereldwijde zoektocht naar medicijnen om de impact van het virus SARS-CoV-2 op het lichaam af te remmen. In eerste instantie wordt gekeken naar medicijnen die al eerder waren getest op hun veiligheid en hun werking tegen andere aandoeningen. Daarbij kwamen al snel steeds dezelfde namen van producten naar voren, zoals Remdesivir, een medicijn tegen ebola van het Amerikaanse Gilead Sciences. Ook het oude malariamedicijn chloroquine en het verwante hydroxychloroquine, dat onder meer tegen reumatische aandoeningen wordt ingezet, zijn intussen wereldwijd bekend. Kaletra, de merknaam voor een cocktail van de twee oudere hiv-remmers lopinavir en ritonavir van het Amerikaanse AbbVie, is een andere naam die steevast opduikt. De Wereldgezondheidsorganisatie schuift dat trio overigens nadrukkelijk naar voren, plus een combinatie van Kaletra en het MS-medicijn Interferon Beta-1a.

Daarmee is lang niet alles gezegd over het onderzoek naar coronavirusremmers. Zo worden aan het Laboratorium Virologie (Rega Instituut) van de KU Leuven onder leiding van professor Johan Neyts en onder andere in opdracht van de Bill & Melinda Gates Foundation 15.000 bestanddelen van bestaande of te ontwikkelen geneesmiddelen onderzocht op hun werkzaamheid tegen covid-19. Johan Neyts betreurt dat sinds in 2003 het SARS-coronavirus en in 2013 het MERS-coronavirus uitbraken, een unieke kans is verkwanseld om een krachtige coronavirusremmer te ontwikkelen. De viroloog waarschuwt voor overdreven optimisme.

“Net als voor andere geneesmiddelen duurt het minstens tien jaar om een echt krachtig antiviraal middel te ontwikkelen”, zegt Johan Neyts. “Dus moeten we roeien met de riemen die we hebben, en kijken of we bestaande medicijnen vinden die als toevallige, gunstige nevenwerking hebben dat ze het coronavirus ook wat afremmen. Er is trouwens niet alleen het antivirale verhaal. Bij covid-patiënten met een ernstig ziektebeeld zie je vaak een felle overreactie van het immuunsysteem. Als dat in overdrive gaat, moet je dat kunnen blokkeren. Studies uit onder andere China tonen aan dat medicijnen die de overreactie van het afweersysteem dempen een heel gunstig effect kunnen hebben in zieke patiënten. Ook daarvoor worden dus overal potentiële medicijnen bestudeerd en getest.”

TRENDS. Wat vindt u van de kandidaat-virusremmers waar iedereen het over heeft, zoals de hiv-remmers lopinavir en ritonavir?

JOHAN NEYTS. “Persoonlijk ben ik er niet enthousiast over. Studies in China hebben aangetoond dat ze weinig of geen effect hebben. Er zijn betere opties om te bestuderen.”

Welke?

NEYTS. “Ik hoop dat Remdesivir het goed zal doen. In proefdieren is aangetoond dat het bij SARS en MERS de ‘motor’ van het virus blokkeert. Er is ook het antibioticum azitromycine, dat in een kleine studie aantoonde dat het samen met hydroxychloroquine een antivirale werking heeft. Pneumologen kennen azitromycine goed, omdat het naast een antibacteriële werking ook de ontsteking dempt. Maar ook hydroxychloroquine of chloroquine is verre van een wondermiddel. Er is ook het Japanse griepmedicijn Avigan/Favipiravir, dat in studies in China is bestudeerd en enigszins werkzaam is, wat wel nog bevestigd moet worden in andere studies in het Westen. Maar voor antivirale werkzaamheid lijkt niets beter te zijn dan Remdesivir. Ik wil niet te pessimistisch klinken, maar het is echt het enige dat in proefdieren duidelijk heeft aangetoond dat het redelijk werkt als antiviraal middel. En het is nog niet eens zo krachtig.

“Dat brengt me bij mijn stelling dat we al lang een krachtig middel tegen de coronavirussen hadden kunnen hebben. We hebben sinds de SARS-epidemie in 2003 zeventien jaar gehad om een heel krachtige remmer te ontwikkelen. We hebben die kans laten passeren. Men heeft niet willen investeren in een soort defensie tegen coronavirussen, noch tegen andere families van virussen. En nu zitten we in deze situatie. Heel jammer is dat.”

Hoe loopt het onderzoek naar de portefeuille stoffen die de Gates Foundation heeft aangereikt?

NEYTS. “Vergeet niet dat we dit virus nog maar sinds midden januari kennen. Maar we hebben al duizenden stoffen getest en hebben interessante bevindingen. Nu, iets vinden in het lab is een ding, het tot bij een patiënt brengen is een andere zaak. Je moet ook niet verwachten dat je plots zaken ontdekt die fantastisch werkzaam zijn tegen corona. Maar alle beetjes kunnen helpen, en misschien dat zo’n middelen uiteindelijk al voldoende werkzaam blijken te zijn om bij patiënten de balans naar de goede kant te doen overhellen. Dat moet uiteraard allemaal in klinische studies worden bekeken. En dat is allemaal behoorlijk complex.”

We moeten ons dus behelpen met Remdesivir, hoewel dat als medicijn tegen ebola ook geen topper is gebleken.

NEYTS. “Inderdaad, maar ook bij ebola zie je die twee componenten van virale replicatie en een overreactie van het immuunsysteem. Als je te laat begint met je antivirale therapie, als het immuunsysteem al in overdrive gaat, is het hek van de dam. Dan kan je het virus nog zoveel proberen af te remmen, als je wil. Zodra het immuunsysteem op hol slaat, heeft antivirale therapie nog heel weinig of geen effect. Het komt er dus op aan de antivirale therapie op tijd te starten, zodat je de vermenigvuldiging van het virus remt vooraleer het immuunsysteem als een gek tekeer gaat. Dat was zo met ebola, en dat geldt ook voor corona. Eigenlijk zou je met antivirale therapie, zoals met Remdesivir, moeten kunnen starten zodra mensen de eerste symptomen vertonen, zodat het virus wordt platgelegd.”

Kan Remdesivir worden gecombineerd met een ander medicijn?

NEYTS. “Dat zijn we aan het bekijken. De komende weken en maanden zullen we in het lab combinaties uitproberen en proberen te begrijpen welke het meest werkzaam zijn, zodat we kunnen adviseren welke studies het best in de ziekenhuizen worden opgestart. Dat moet eerst allemaal goed onderbouwd zijn.”

Was het oorspronkelijke optimisme wat misplaatst? Moeten we realistisch zijn en beseffen dat de beste optie momenteel Remdesivir is?

NEYTS. “Dat denk ik wel, tenminste als het gaat over virusremmers. Dat verhaal staat los van de medicijnen die helpen om de overreactie van het immuunsysteem te dempen. Ik verwacht dat mogelijk eind deze maand of in mei resultaten van Chinese studies en mogelijk ook Amerikaanse studies worden gepubliceerd. Op basis van wat ik zie in publicaties over de werkzaamheid van Remdesivir tegen coronavirusinfecties in proefdieren, heb ik wel een beetje hoop.

“Dat is dus de huidige situatie. Maar we zijn nog maar enkele maanden ver in deze crisis en mensen moeten goed begrijpen dat in een paar maanden geen wonderen kunnen worden verricht. Voor de mensen die thuis zitten te wachten en dagelijks het nieuws over corona volgen op tv en in kranten en tijdschriften, lijkt drie maanden misschien lang. Maar er is bij ons en bij anderen onwaarschijnlijk snel gewerkt, dag en nacht. Er wordt zo goed en zo kwaad mogelijk geprobeerd een paar lapmiddeltjes te vinden, om die infectie met het coronavirus te proberen afremmen. Deze boodschap wil ik toch meegeven: omdat we moeten zoeken bij bestaande medicijnen, die zijn ontwikkeld voor andere aandoeningen, mogen we niet de valse hoop geven dat we op korte termijn heel krachtige virusremmers zullen hebben. Daar zijn we tien jaar te laat voor.”