Duitse regering wordt baas bij Lufthansa en Brussels Airlines

De Duitse luchtvaartmaatschappij Lufthansa heeft eindelijk haar staatssteun. Zowel in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland zijn de akkoorden beklonken. Het is nog wachten op de witte rook voor die andere dochter, Brussels Airlines. Maar de Belgische regering moet zich niet te veel illusies maken over inspraak bij de kwakkelende dochter. De Duitse regering dicteert de voorwaarden.

De Zwitsers waren eerst, begin mei. Volgden de Duitsers, eind mei. Begin deze week waren de Oostenrijkers aan de beurt. Nu is het nog wachten op de Belgen. “Die discussies evolueren positief, maar het is wachten op de resultaten van het sociaal overleg”, zegt een bevoorrechte bron. Brussels Airlines moet zwaar saneren. De Belgische vloot krimpt met 30 procent, het aantal werknemers met een kwart Eind maart waren er 3770 medewerkers. Pas als een sociaal akkoord is bereikt, komt de weg vrij voor staatssteun.

De Duitse federale regering komt als winnaar uit het verhaal. De deal zoals die zich vandaag aftekent, is het werk van twee ervaren onderhandelaars, gepokt en gemazeld in het zakenleven. Ulrich Nussbaum is staatssecretaris bij de federale minister van Economie Peter Altmaier (CDU). Hij is de voormalige topman van Sea Life Harvesting GmbH, een vishandelconglomeraat in handen van zijn familie in het Noord-Duitse Bremerhaven. Zijn sparringpartner is Jörg Kukies, staatssecretaris bij de federale minister van Financiën Olaf Scholz (SPD). Kukies is de voormalige topman van de zakenbank Goldman Sachs in Duitsland. De twee staatssecretarissen beheren het 600 miljard euro zware coronareddingfonds Wirtschaftsstabilisierungsfonds (WSF). Zij selecteren de bedrijven die staatssteun krijgen. Kukies en Nussbaum legden de Duitse Lufthansa Groep harde voorwaarden op.

Alleen Duitse regering als aandeelhouder

Slechts één regering wordt aandeelhouder: de Duitse. Die neemt, via WSF, een belang van 20 procent in Lufthansa Groep voor 306 miljoen euro. WSF verwerft de nieuwe aandelen voor een prikje: 2,56 euro, of de boekwaarde van Lufthansa. Het aandeel noteert nochtans tegen 10,5 euro. WSF vindt die korting van ruim drie kwart volkomen gerechtvaardigd. Zonder overheidssteun zou Lufthansa wellicht al eind juni bescherming moeten zoeken tegen zijn schuldeisers. Dan zouden de aandeelhouders alles kwijt zijn. En op de private markt – bij de banken of via de uitgifte van obligaties – zou Lufthansa vandaag geen geld vinden, motiveert WSF de operatie.

WSF kan zijn belang opdrijven tot een kwart van de aandelen. In totaal pompt het 6 miljard euro in Lufthansa. Daarvan gaat slechts 306 miljoen euro naar het eigen vermogen. De overige 5,7 miljard euro zijn vergelijkbaar met achtergestelde leningen: met een rente van initieel 4 procent, die geleidelijk kan oplopen tot 9,5 procent (vanaf 2027).

Oostenrijk geeft geld

Ook de Oostenrijkse regering geeft geld aan haar luchtvaartmaatschappij, een dochter van Lufthansa. Austrian Airlines krijgt 150 miljoen euro. In ruil krijgt de Oostenrijkse regering echter geen aandelen, al had ze dat wekenlang geëist. De 150 miljoen euro wordt een soort achtergestelde lening, waarvan nu al wordt verondersteld dat ze niet zal worden terugbetaald.

De regering krijgt weliswaar twee zitjes in de raad van bestuur van een overkoepelende luchtvaartholding, waarin Austrian Airlines steekt. Voorts zijn er wat vage garanties over de vergroening van de vloot, maar die zijn niet gekoppeld aan sancties. De vergroening van de vloot was een eis van de Groenen, die een coalitie vormen met christendemocraten. Het hoofdkantoor van Austrian Airlines blijft de volgende tien jaar in Wenen, wat een garantie zou moeten zijn voor het behoud van de tewerkstelling. Ook de merknaam blijft.

En Wenen blijft een knoopluchthaven voor Austrian Airlines. De groei van het aantal intercontinentale verbindingen zou worden gekoppeld aan de groei op de andere knoopluchthavens van de groep: Frankfurt, München en Zürich. Daar gaan wél boeteclausules mee gepaard: als Lufthansa Groep zich niet aan de beloftes houdt, kan de boete oplopen tot 150 miljoen euro.

Maar Carsten Spohr, de CEO van Lufthansa, zette meteen de puntjes op de i. De formule geldt slechts tot 2023, het moment dat de Duitse overheid normalerwijs haar Lufthansa aandelen weer zou verkopen. Als Wenen daarna verder wil groeien, kan dat alleen als Austrian Airlines voldoende winst maakt.

Voor een andere dochter, Swiss, geldt die eis niet. Ook daar waakt de Zwitserse overheid mee over de groei van Zürich als knooppuntluchthaven. Dat zou geen probleem mogen zijn, want Swiss is de rendabelste dochter in de groep. Met dank aan zijn vele intercontinentale verkeer door de hoofdkantoren in de Alpenrepubliek van onder meer banken en farmaceutische bedrijven. Via een stichting waakt de Zwitserse regering erover dat die knooppuntvoorwaarden worden nageleefd. En er zijn boeteclausules bij niet-naleving.

Ook bij Brussels Airlines wordt onderhandeld over een sanctiemechanisme, meldt de zakenkrant De Tijd.

Leningen met staatswaarborg

Een derde deel van de overheidssteun bestaat uit leningen met staatswaarborg. De Zwitsers lenen 1,4 miljard euro, de Oostenrijkers 300 miljoen euro, de Duitsers 3 miljard euro. Al kan dat laatste bedrag nog wijzigen, omdat eventueel de leningen in België, Oostenrijk en Zwitserland daarvan worden afgetrokken. Als onderpand voor de leningen dienen de aandelen in de luchtvaartmaatschappijen, en de activa, zoals de vloot. In theorie zouden de diverse overheden dus eigenaar worden van de luchtvaartmaatschappijen, mochten de leningen niet worden terugbetaald.

Duits dictaat

De keiharde onderhandelaar Carsten Spohr heeft er alvast voor gezorgd dat de regeringen in Oostenrijk en Zwitserland geen belang verwierven in hun luchtvaartdochters. De staatssecretarissen Kukies en Nussbaum hebben op hun beurt Lufthansa harde voorwaarden opgelegd. Lufthansa moet de volgende jaren bijvoorbeeld tot 80 nieuwe vliegtuigen kopen, met het geld van de staatssteun. Kukies en Nussbaum slaan daarmee twee vliegen in één klap: de vloot wordt vergroend en de productie van de Europese vliegtuigbouwer Airbus blijft overeind. Ook dat bedrijf biedt veel Duitsers werk.

Nog opmerkelijk is de voorwaarde dat Lufthansa Groep de volgende jaren geen overnames mag doen in de luchtvaart. Dat is een eis van de Europese Commissie, in ruil voor de goedkeuring van de staatssteun. De Duitsers zullen dus niet meedoen aan de grote consolidatie die sectorwaarnemers verwachten als gevolg van de coronacrisis.

Het coronasteunfonds WSF moet uiteindelijk ook als laatste zijn fiat geven over de steunpakketten in de diverse landen. Dus zelfs als de Belgische regering en Lufthansa een akkoord bereiken over Brussels Airlines, moet dat nog een goedkeuring krijgen van WSF. Volgens een woordvoerder van WSF moet dat van de Europese Commissie, omdat die het totale steunpakket onder de loep houdt.