Risico’s beursgenoteerde indexfondsen: enkele muisklikken doen miljarden bewegen

De opkomst van de beursgenoteerde indexfondsen heeft de financiële markten door elkaar geschud. Wat vroeger een succesvolle beleggingsstrategie was, is dat vandaag misschien niet meer.

” De impact van trackers op de aandelenhandel was aanvankelijk bescheiden, maar heeft nu gigantische proporties aangenomen. Ze zijn goed voor bijna de helft van de handel in Amerikaanse aandelen”, zegt Jack Bogle, de stichter van de vermogensbeheerder Vanguard. Het vermogen dat ze beheerden, was twintig jaar geleden verwaarloosbaar, maar tegenwoordig komt het boven 3000 miljard dollar uit. Volgens Morningstar is in 2016 opnieuw 131 miljard dollar weggevloeid uit Amerikaanse beleggingsfondsen en 240 miljard dollar geïnvesteerd in Amerikaanse trackers.

Kleine beleggers hebben toegang gekregen tot markten waar ze vroeger van afgesloten waren, zoals aandelen en obligaties uit de groeilanden. Goud is nu bijvoorbeeld veel gemakkelijker te verhandelen, want je hoeft niet langer gouden munten in te slaan en die veilig op te bergen. In de grootste goudtracker wisselt dagelijks ruim 27 miljard dollar aan aandelen van eigenaar. Dankzij trackers zijn ook de kosten voor de beleggers gedaald.

Grootste verschuiving

Omdat de effecten in de trackers vaak niet zo vlot verhandelen als de trackers zelf, is er een risico op een mismatch en een gedwongen verkoop. “Het idee dat er een onderliggende liquiditeit zou bestaan, ongeacht het vermogen, is altijd al riskant geweest. Als trackers blijven groeien, vind ik dat de toezichthouders daar aandacht aan moeten besteden”, zegt Mark Dampier van de Britse beleggingssupermarkt Hargreaves Lansdown. Amin Rajan, de CEO van het Britse Create Research, zegt dat trackers nog niet de kritische massa hebben bereikt om een systeemcrisis uit te lokken. “Maar ze kunnen de situatie wel flink verergeren als de markten inzakken.” Hij wijst erop dat ze geen afspiegeling van de markten zijn, maar dat ze die markten leiden.

Dankzij trackers kunnen beleggers met één muisklik gericht inzetten op hele sectoren of activaklassen. In de twee weken na de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten stroomde 50 miljard naar aandelen via trackers, terwijl er evenveel kapitaal uit obligaties verdween. Mark Lapolla van Sixth Man Research in Atlanta noemt die switch “de grootste verschuiving in activa-allocatie uit de geschiedenis”.

Lapolla zegt dat 20 procent van het verhuisde kapitaal naar de financiële sector ging. De marktwaarde van twee trackers geënt op financiële aandelen steeg in twaalf handelsdagen met 46,5 en 31 procent. Door die shift stijgt de waarde van de aandelen die de index volgt evenveel, zonder onderscheid te maken tussen sterke of zwakke banken. Aandelen hebben door de dominantie van trackers de neiging elkaar het grootste deel van de tijd op de voet te volgen, en dan plotseling scherp af te wijken als reactie op bedrijfsaankondigingen.

Actieve beleggers presteren ondermaats

Bedrijfsnieuws had altijd al een invloed op de koersen, maar volgens Laszlo Birinyi van de vermogensbeheerder Birinyi Associates zijn de reacties sinds de komst van de trackers heviger. “De instroom van geld via trackers zal problemen bij grote bedrijven zoals IBM maskeren.” Die trend van toenemende correlaties heeft ernstige gevolgen voor stockpickers, die koopjes onder aandelen proberen te detecteren. Zij zullen merken dat hun aandelen goedkoop blijven. Combineer dat met snelle marktbewegingen, en je krijgt een omgeving waarin actieve beleggers sinds de crisis voortdurend ondermaats presteren.

Bij trackers is de omvang belangrijk. Hoe meer geld ze aantrekken, hoe lager de kosten en hoe hoger de winstmarges. Dat heeft ertoe geleid dat een handvol Amerikaanse bedrijven de markt domineert. De top drie bezit samen meer dan 69 procent van het totale vermogen in trackers, of ruim 2300 miljard dollar. BlackRock is de marktleider, gevolgd door Vanguard en State Street. Ze behoren tot de grootste aandeelhouders in bijna elk beursgenoteerd bedrijf van enige omvang, en zijn daardoor verantwoordelijk voor het goede bestuur bij die bedrijven. Actieve beleggers verwijten passieve beleggers dat ze onvoldoende hun stem laten horen als aandeelhouder.

Actieve beheerders uiten ook weleens kritiek omdat het geld via trackers vooral naar de grootste bedrijven vloeit, die het grootste gewicht hebben in beursindexen. De financiële markten zouden daardoor minder efficiënt zijn en het zou moeilijker zijn voor kleinere bedrijven om kapitaal op te halen. Matt Hougan, de CEO van het onderzoeksbureau Inside ETFs, is niet onder de indruk van die kritiek. “Bedrijven halen geen vers kapitaal uit de aandelenhandel. Als ze extra middelen nodig hebben, moeten ze dat via kapitaalverhogingen of beursintroducties ophalen.”

“De toekomst is aan de trackers”, vindt Hougan. “Actief beheerde beleggingsfondsen zullen in de vuilnisbak belanden, net zoals schrijfmachines vervangen zijn door computers. Het is gewoon een betere technologie, die de komende twintig jaar beleggingsfondsen zal vervangen.”

Verenigde Staten versus Europa

Beursgenoteerde indexfondsen hebben dan wel de Verenigde Staten veroverd, maar in Europa zijn ze nog niet zo populair. Ze beheren nog geen kwart van het vermogen van hun Amerikaanse tegenhangers. Dat ligt aan een aantal zaken. Ten eerste is de fiscale behandeling van trackers in de Verenigde Staten gunstiger dan die van fondsen. In Europa is dat niet het geval. Ten tweede is er in de Verenigde Staten een gestage groei van betaald advies, waarbij de klant rechtstreeks een vergoeding betaalt aan de bemiddelaar. Die ontvangt geen vergoeding van de vermogensbeheerder waarvoor hij fondsen verkoopt. De Europese spaarmarkt wordt nog altijd overheerst door grote banken. Hun adviseurs raden producten aan waarvoor ze hoge vergoedingen opstrijken.

Een ander probleem is de versnippering. De Verenigde Staten zijn één grote markt. In Europa worden indexfondsen aangeboden in verscheidene munteenheden en onder verschillende belastingstelsels. De regelgeving is aan het veranderen. Landen als Groot-Brittannië en Nederland hebben vergoedingen voor de distributie van producten verboden. Maar het zal waarschijnlijk nog vele jaren duren vooraleer trackers in Europa even dominant zijn als in de Verenigde Staten.

Financial Times