De markt van de hedendaagse kunst blijft groeien: moeten beleggers zich zorgen maken?

De prijzen voor hedendaagse kunst boomen. Waarnemers waarschuwen voor een zeepbel, die kan uiteenspatten. Maar niet iedereen is daarvan overtuigd. “Kunst is meer dan ooit een veilige belegging, in een financiële wereld met negatieve rentes.”

“Het is een compleet geschifte wereld, waar financiers en rijke ondernemers 15 miljoen dollar neertellen voor een cowboy die zijn sperma als lasso gebruikt (My Lonesome Cowboy van Takashi Murakami), 20 miljoen voor een haai op sterkwater (The Shark van Damien Hirst), en 58 miljoen voor een roestvrij stalen hond die op een luchtballon lijkt (Balloon Dog van Jeff Koons). Een wereld waar een aantal onbekende kunstenaars zich in een paar jaar tijd weten binnen te werken in de grootste musea.”

Dat schrijft Jean-Gabriel Fredet, een journalist van het Franse economische tijdschrift Challenges, in een nieuw boek over de markt van de hedendaagse kunst. Die waarschuwing is niet nieuw. Het schrikbeeld van een zeepbel is al lang een gespreksonderwerp in de kunstsalons en in de gespecialiseerde media.

Volgens Artprice, de marktleider in informatie over de kunstmarkt, is de wereldwijde markt van de hedendaagse kunst in zeventien jaar gestegen met 1400 procent, van 103 miljoen dollar in 2000 tot 1,6 miljard. Een werk van de Amerikaanse schilder Jean-Michel Basquiat werd in mei bij Sotheby’s in New York geveild voor 110 miljoen dollar. Dat schilderij met een zwarte schedel op een blauwe achtergrond verpulverde het vorige recordbedrag van 58 miljoen dollar, dat in 2013 werd betaald voor de Balloon Dog van Jeff Koons.

Die prijzen zijn nog ver verwijderd van de 179 miljoen dollar die De vrouwen van Algiers van Pablo Picasso in 2015 bij Christie’s haalde, en zeker van de 300 miljoen dollar die Nafea faa ipoipo? (Wanneer ga je trouwen?) van Paul Gauguin datzelfde jaar opbracht bij een particuliere verkoop. Maar de prijzen voor hedendaagse kunst lijken wel dezelfde duizelingwekkende opwaartse beweging te volgen.

Leeglopende band

Fredet verwacht niet dat de zeepbel springt, hij hoort veeleer “het gelijkmatige en aanhoudende gesis van een leeglopende band”. Hij concludeert: “De veilingcatalogussen ogen schraler, de schattingen liggen lager, de mooiste werken zijn weg, prestigieuze galeries sluiten omdat ze niet langer rendabel zijn. Na een waanzinnig decennium met astronomische prijzen staan we misschien niet zozeer voor een instorting, maar wel voor een onverbiddelijke deflatie.”

Volgens Fredet dragen twee invloedrijke groepen bij tot de hausse van de prijzen: de specullectors of de verzamelaars-speculanten, en de art-flippers, die werk van nieuwe kunstenaars kopen en weer verkopen tegen kunstmatig overgewaardeerde prijzen.

En dan zijn er nog de grote luxebedrijven die partnerschappen met grote kunstenaars aangaan, om hun merken meer uitstraling te geven. François Pinault – de oprichter van Kering (het voormalige PPR), die Gucci en Yves Saint Laurent in portefeuille heeft – is niet alleen een gerenommeerde verzamelaar met een collectie van drieduizend kunstwerken, maar ook de eigenaar van het veilinghuis Christie’s, dat hij in 1998 voor 1 miljard dollar heeft gekocht.

“De kunstwereld heeft veel weg van de financiële wereld in de jaren 2000. Iedereen zat toen op een roze wolk. Dat ze eigenlijk op een vulkaan stonden te dansen, daar kwamen ze pas later achter, toen het te laat was”, zegt een bankier in het boek van Fredet.

Geen reden tot bezorgdheid

“Het klopt dat de prijzen abnormaal hoog zijn”, bevestigt galeriehouder Albert Baronian, die al 45 jaar actief is op de Belgische markt voor hedendaagse kunst. “En ik zie soms stuitende dingen gebeuren op veilingen.

Maar we hoeven ons geen zorgen te maken om ons beroep. De opkomst van de groeilanden heeft de markt voor hedendaagse kunst enorm uitgebreid. Er zijn nieuwe verzamelaars, die altijd bereid zijn te investeren. Er is nu veel meer geld dan je zou denken. Je kunt het erg vinden dat de kunstmarkt zich voorbijrent, maar het zal altijd sexyer zijn hedendaagse kunst te kopen dan aandelen op de beurs.”

Ook Sébastien Janssen, de eigenaar van de Brusselse galerie Sorry We’re Closed, maakt zich geen zorgen. “Dat verhaal van die zeepbel hoor je vaak. De markt van de hedendaagse kunst is een markt zoals alle andere – met excessen, een klein groepje speculanten en dus ook een aantal overgewaardeerde kunstenaars.”

“Maar 95 procent van de markt is vrij van speculatie. Het werk van de overgrote meerderheid van de kunstenaars is redelijk geprijsd, tussen 500 en 50.000 euro. De zeepbel waar je geregeld over hoort, is een randverschijnsel waar zij buiten staan. Hoewel ik kunst niet graag als een investering zie, blijft het een goede aankoop voor wie zijn portefeuille wil diversifiëren. En je hebt er meteen plezier van.”

“Op grond van macro- en micro-economische gegevens kan ik je verzekeren dat de markt voor hedendaagse kunst in goede doen is”, stelt Thierry Ehrmann, de CEO van Artprice. “Nochtans zijn de omstandigheden, met alle crisissen en financiële schokken, ongunstig. Er is geen oude kunst meer op de markt, alles is gekocht of opnieuw gekocht. De markt verschuift dus automatisch naar de hedendaagse kunst.”

“Het percentage onverkochte werken bedraagt 34 procent, en dat is een goed teken. Boven 50 procent stort de markt in, en onder 20 procent heb je te maken met gevaarlijke speculatie. De markt van de hedendaagse kunst loopt geen gevaar.” Ehrmann is ervan overtuigd dat de prijzen zullen blijven stijgen, zonder dat de markt daar nadeel van ondervindt.

Koninklijke familie

De nieuwe eigenaar van het recordschilderij van Basquiat is de Japanner Yusaku Maezawa, de oprichter van de e-commercegigant Start Today. Hij wil een museum voor moderne en hedendaagse kunst openen in Chiba, een stad ten oosten van Tokio. Hij wil er een deel van zijn kunstcollectie onderbrengen, met werken van onder meer Pablo Picasso, Roy Lichtenstein, Andy Warhol, Alexander Calder en Jeff Koons.

“Met de ticketverkoop verdient Yusaku Maezawa zijn investering in nog geen vijf jaar terug”, stelt Thierry Ehrmann. “De museumsector stimuleert de markt. Elk jaar komen er over de hele wereld bijna zevenhonderd musea bij. Vele zijn echte geldmachines. Als ze wereldberoemde schilderijen in hun collectie hebben, kan hun eigenaar op een aardig rendement rekenen.”

Die redenering volgen ze in de Perzische Golf, met de recente opening van het Louvre Abu Dhabi en het Nationale Museum van Qatar, dat normaal over een jaar opent in Doha. Enkele werken waarvoor het de afgelopen jaren recordprijzen zijn neergeteld – waaronder De vrouwen van Algiers van Picasso en Nafea faa ipoipo? van Gauguin – zijn gekocht door de koninklijke familie van Qatar.

The sky is the limit

“Niemand zal ontkennen dat de markt van de hedendaagse kunst gefinancialiseerd is”, zegt Constantin Chariot, de directeur van La Patinoire Royale in Brussel, waar galerie Valérie Bach deel van uitmaakt. “Het is een perfect geoliede machine waar een aantal mensen zich behoorlijk mee verrijkt. Het is één grote schijnvertoning van kunstenaars, galeriehouders, journalisten, verzamelaars en instellingen. En het spreekt vanzelf dat kunst ook dient om geld wit te wassen. Tot zover de duistere kant van de hedendaagse kunst.”

“Maar ik geloof niet dat er een zeepbel is. En als er een is, dan zal ze niet uiteenspatten, maar hooguit wat lucht verliezen. Kunst is meer dan ooit een veilige belegging, in een financiële wereld met negatieve rentes. Ik maak me geen zorgen over de kunstmarkt. Integendeel, the sky is the limit.”

Constantin Chariot maakt een vergelijking met de voetbalwereld. Ook daar dreigt een speculatieve zeepbel, maar de 222 miljoen euro die PSG voor Neymar heeft betaald, verhindert niet dat er een heleboel spelers van andere ploegen en andere landen voor veel lagere bedragen excelleren op het veld. “Hoe meer misbruiken en overdrijvingen er zijn, hoe meer ruimte er is voor een redelijke markt”, besluit hij.

Investeren voor het plezier

De grote veilinghuizen lijken de dreiging van een spectaculaire instorting van de prijzen al evenmin serieus te nemen. 30 procent van de wereldwijde omzet van Christie’s en Sotheby’s komt van hedendaagse kunst, en de vraag is groter dan het aanbod, stellen beide huizen. “Er is geen teruglopende markt, integendeel zelfs”, weet Roland de Lathuy, de directeur van het Brusselse bijkantoor van Christie’s.

“Natuurlijk wordt er gespeculeerd, zoals op elke markt. En rond sommige kunstenaars kan zich een minizeepbel vormen, die daarna uiteenspat. Maar je mag dat niet veralgemenen. De markt is gezond en de hedendaagse kunst behoudt haar aantrekkelijkheid als investering voor het plezier.”

Het grote publiek toont ook belangstelling. Er zijn meer dan 1500 kunstbeurzen of biënnales die aan hedendaagse kunst zijn gewijd. Samen zijn die goed voor ruim de helft van alle verkopen. In Parijs brak de internationale beurs voor hedendaagse kunst Fiac in oktober opnieuw een bezoekersrecord. In vijf dagen kwamen er bijna 74.000 mensen langs. Dat is een stijging van 2,5 procent tegenover 2016.

In België zet de Brussels Antiques & Fine Arts Fair (Brafa) sinds enkele jaren de deuren wijd open voor hedendaagse kunst. Ook daar breken de bezoekersaantallen records. De beurs trok vorig jaar 61.000 bezoekers, tegenover nog 46.000 in 2012.

En “voor elke antiquair die een aanvraag indient om te mogen exposeren zijn er tien aanvragen van galeries voor hedendaagse kunst”, zegt Harold t’Kint de Roodenbeke, antiquair en de voorzitter van Brafa. “We kunnen zo verschillende generaties klanten samenbrengen. Ik heb in dertig jaar verscheidene crisissen op de kunstmarkt meegemaakt. Telkens vonden de belangrijke kunstenaars hun niveau terug. In de huidige omstandigheden vind ik zeepbel een heel groot woord.”