‘Financiële groei is het doel van alle economisch handelen geworden, terwijl de mens en de natuur tot hulpmiddelen zijn herleid’

‘Groei ongeacht welzijn’, zo vat economieprofessor Kate Raworth het heersende economische model samen. Op een begrensde planeet eindeloze groei nastreven, is evenwel vragen om problemen. Milieurapporten tonen aan dat als we niet heel snel het roer omgooien, het menselijke leven aan een zijden draad hangt. Van de negen processen die de stabiliteit van de Aarde garanderen, zijn er zeven ernstig verstoord. Bosbranden, watersnood en hittegolven vormen voortaan het canvas waarin we de samenleving moeten organiseren. Een omkering van het economische denken is aan de orde: ‘Welzijn ongeacht groei.’

Rond zo’n welzijnseconomie groeit een alliantie van landen, bedrijven en organisaties. De regeringen van Schotland, Nieuw-Zeeland, IJsland, Finland, Wales en Canada sloten al aan, steden als Amsterdam, Barcelona en Singapore lanceren zich. Maar wat betekent ‘ongeacht groei’ voor een onderneming? Het is standaardpraktijk om het succes van een bedrijf in financiële termen uit te drukken. Geld heeft evenwel – anders dan de natuur – het vermogen om eindeloos te groeien. Stilaan is financiële groei het doel van alle economisch handelen geworden, terwijl de mens en de natuur tot hulpmiddelen zijn herleid, resources ten dienste van een losgeslagen productieapparaat. Weinigen stellen die middel-doelomkering en het groeidogma nog ter discussie.

Investeerders zijn op zoek naar rendement. Zijn er hogere winsten te rapen bij economische activiteiten die zich van menselijke waardigheid of natuurbehoud niets aantrekken, dan weerstaan veel banken niet aan die verleiding. Impactinvesteerders zijn scrupuleuzer; zij kiezen voor zaken die geen ecologische of sociale schade berokkenen of ergens een positieve impact hebben. Toch blijft financiële return hun hoofddoel. Zolang het herstellen van de biodiversiteit niet winstgevend is, hebben impactinvesteerders daar geen interesse voor, zelfs al is biodiversiteit een sine qua non voor het behoud van onze soort. Groei blijft primeren op welzijn.

Wie wél ‘welzijn ongeacht groei’ beoogt, is bereid te investeren in activiteiten die onze kans op overleven verhogen, ook al zijn die (nog) niet financieel rendabel. De return op zulke investeringen komt niet in de vorm van geldelijk profijt, maar van gezonde bodems, robuuste ecosystemen, welvarende gemeenschappen. Kun je dat een investering noemen? Zeker wel: het herstel van de natuur en het overleven van de mensheid zijn basisvoorwaarden om überhaupt nog een economie te hebben. Een verstandiger investering is nauwelijks denkbaar. Patagonia, de gigant uit de buitensportbranche, erkent de Aarde als zijn enige aandeelhouder. Een net voldoende groot deel van de opbrengst wordt gebruikt om het bedrijf draaiende te houden, terwijl al de rest naar organisaties vloeit die de klimaatverandering bestrijden. Op de vraag of hij niet naar de beurs wil trekken, zegt oprichter Yvon Chouinard: “Instead of going public, let’s go purpose.”

Ook bij ons vind je purpose investors. Wie een aandeel van een voedsel-, energie- of wooncoöperatie koopt, weet dat een financiële return niet gegarandeerd is, maar dat de opbrengst zal bestaan uit het herstel van de natuur, een welvarende gemeenschap en een veerkrachtig economisch weefsel, met bedrijven die lokaal werk en welzijn creëren en hun winst in duurzame doelen herinvesteren. Dat is geen filantropie. Purpose investors verwachten wel degelijk een return, maar meten die in eerste instantie aan menselijke en ecologische waarden af. Misschien worden ze er niet rijk van, maar dat risico verdwijnt in het niets tegenover het gevaar van een ecologische instorting. Zo verschuift ook de fiduciaire plicht stilaan van groei naar welzijn. Als we dat nu nog in nieuwe regelgeving vertalen, is er misschien hoop dat we het redden. Schotland, Finland en andere welzijnseconomieën wijzen de weg, nu de Vlaamse overheid nog.

De auteur is systeemdenker en lid van de denktank Club van Rome