Charles Michel waarschuwt: ‘Europa mag niet het museum va de wereld worden’

Europa staat op “een keerpunt” en “moet er alles aan doen om niet het museum van de wereld te worden”, maar “meester te blijven van haar eigen bestemming”. Dat betoogt Charles Michel in de laatste rechte lijn van zijn voorzitterschap van de Europese Raad. “Ik wil niet dat mijn kinderen of kleinkinderen afhankelijk worden van wie de volgende president van de Verenigde Staten of China of Rusland wordt.”

Toen Michel in 2019 de voorzittershamer van de Europese Raad ter hand nam, had het idee ingang gevonden dat Europa minder afhankelijk moest worden van andere werelddelen en “strategische autonomie” moest nastreven. “Ik weet dat er nog uitdagingen zijn, maar op dat vlak hebben we de voorbije vijf jaar door de opeenvolging van crisissen meer vooruitgang geboekt dan in de laatste dertig jaar”, zo maakt Michel zich sterk in een interview met The European Newsroom, het samenwerkingsverband van persbureaus waartoe ook Belga behoort.  

Michel verwijst naar het gemeenschappelijke Europese antwoord op de coronapandemie en het grootschalige relanceplan dat erop volgde. Ook de onmiddellijke en massale steun voor Oekraïne ziet de Belgische oud-premier als één van de successen van zijn ambtsperiode. Hij zag het naar eigen zeggen als “een obsessie” om de Europese leiders in die eerste dagen na de Russische invasie ervan te overtuigen om wapenleveringen mogelijk te maken met Europese financiering. Intussen investeert de Europese Unie volop in de uitbouw van een defensie-industrie. 

Toch bestaat nog steeds het gevoel dat de Europese veiligheid in handen ligt van Amerikaanse kiezers in swing states, maar volgens Michel zou de Europese Unie niet bang moeten afwachten wie de volgende bewoner van het Witte Huis wordt. “Ik wil niet dat mijn kinderen of kleinkinderen afhankelijk worden van wie de volgende president van de VS of China of Rusland wordt. Ik wil dat ze controle behouden over hun bestemming omdat we in Europa zelf beslissen over onze toekomst”. 

Concurrentiekracht

Michel is er ook niet zo zeker van dat een overwinning van of Donald Trump of Kamala Harris een groot verschil gaat maken voor bepaalde beleidslijnen van Washington op de langere termijn. Hij verwijst onder meer naar het protectionisme aan de andere kant van de Atlantische Oceaan en de focus op China. “Natuurlijk zijn er verschillen tussen Trump en Harris, zeker op korte termijn, maar zijn we zeker dat de oriëntatie op langere termijn zo verschillend zal zijn voor de relaties tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten?”  

Intussen moet Europa dringend aan de bak om het verlies aan concurrentiekracht tegenover de VS en China te dichten, aldus Michel. Binnen twee weken hoopt hij op zijn 47ste en laatste top als voorzitter de leiders achter een ambitieuze aanpak te scharen, gebaseerd op innovatie en R&D, een vrijgemaakte kapitaalmarkt, grootschalige investeringen en “een dramatische vermindering” van de bureaucratische rompslomp. “De verdiensten van de recente rapporten van Mario Draghi en Enrico Letta (over de concurrentiekracht, nvdr) is dat we onze blik niet meer kunnen afwenden. We moeten hierover spreken”. 

Als grootste teleurstelling van zijn mandaat duidt Michel het gebrek aan invloed op de oorlog in het Midden-Oosten aan. “We zijn de grootste economische partner van Israël en de grootste ontwikkelingspartner van de Palestijnen. We zouden meer ambitie moeten hebben om onze instrumenten aan beide kanten te gebruiken”, betreurde de Belg. Hij wees erop dat een aantal regeringsleiders op de voorbije top al verwees naar het associatie-akkoord met Israël. Michel verwacht dat dit debat er “vroeg of laat” zal komen. 

Verlies geloofwaardigheid

Michel waarschuwt ook dat Europa zich moet hoeden voor “dubbele standaarden” en moet blijven hameren op het respect voor het internationale recht in deze oorlog. “Zoniet verliezen we onze geloofwaardigheid en onze impact tegenover de rest van de wereld, wanneer we daar gaan zeggen dat het niet aanvaardbaar is wat het Kremlin doet” in Oekraïne, meent hij. Het conflict in het Midden-Oosten is echter van oudsher een splijtzwam onder de lidstaten. “We weten dat dit conflict de wereld polariseert, ook binnen de EU, maar we onderschatten soms de invloed die we zouden kunnen hebben wanneer we meer ambitieus en verenigd zouden zijn”. 

Als voorzitter zag Michel het de voorbije vijf jaar als zijn “obsessie” om vertrouwen en eenheid onder de regeringsleiders te smeden. Vanuit die ervaring waarschuwt hij voor een totale afschaffing van het vetorecht, een debat dat in het licht van een mogelijke uitbreiding naar 30 en meer lidstaten opnieuw op het voorplan treedt. Michel is het eens dat misbruik van het vetorecht moet aangepakt worden, maar “als we te snel afstand nemen van het unanimiteitsprincipe, is er een risico dat we ons niet meer inspannen om gemeenschappelijke standpunten te zoeken”. “Er zou frustratie in de Europese Raad kunnen ontstaan en verdeeldheid zou het nieuwe normaal kunnen worden (…). Het moet mogelijk zijn een paar principes vast te leggen die verzekeren dat het vetorecht enkel wordt gebruikt wanneer een cruciaal nationaal belang op het spel staat.” 

Het mandaat van Charles Michel verstrijkt eind november. Vanaf december neemt de Portugese oud-premier Antonio Costa de voorzittershamer over. Over zijn eigen toekomst zal Michel nadien meer duidelijkheid bieden.