‘Slimme mensen verwijderen hun sociale media totdat er niet-toxische varianten beschikbaar zijn’

Zijn boek Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen werd door The New York Times ‘essentieel’ genoemd. Daarin gaat wetenschapper en schrijver Jaron Lanier op zoek naar hoe we op een rijkere manier met het internet kunnen omgaan. Een fragment uit zijn boek.

Je zou het misschien niet denken, maar ik ben een optimist. Ik geloof niet dat we de hele digitale wereld hoeven af te schaffen. Heel veel aspecten ervan zijn fantastisch.

Het probleem is niet de smartphone, zoals gesuggereerd wordt door een stortvloed aan artikelen met titels als: ‘Heeft de smartphone een hele generatie kapotgemaakt?’ Het probleem is niet het internet, dat er ook vaak van wordt beschuldigd de wereld kapot te maken.

Er is wel iets dat de wereld kapotmaakt, maar dat is niet het feit dat we op afstand contact kunnen maken met anderen door gebruikmaking van bits, of dat we met zijn allen naar oplichtende schermpjes zitten te staren. Natuurlijk kun je ook te veel naar zo’n schermpje staren, zoals je zoveel dingen te veel kunt doen, maar dat is geen existentieel probleem voor onze soort.

Er is echter één specifiek hightechelement dat zelfs in kleine hoeveelheden giftig is, één nieuwe ontwikkeling die moet worden gestopt. Het is belangrijk dat we het probleem zo nauwkeurig mogelijk definiëren, om niet nog meer in verwarring te raken.

Het probleem is ten dele dat we allemaal met apparaatjes rondlopen die geschikt zijn voor massale gedragsmodificatie. Maar dat is niet de juiste inkadering van het probleem. Die apparaatjes kunnen tenslotte ook voor andere doelen worden gebruikt, zoals ook vaak gebeurt.

Het probleem is niet alleen dat gebruikers in online omgevingen worden gepropt die het slechtste in hen naar boven brengen. Het is niet alleen dat er zoveel macht samenkomt in zo weinig handen die reusachtige cloud-computers aansturen.

Het probleem raakt aan al die factoren, maar zelfs die samenklontering is niet precies het probleem.

Het probleem doet zich voor als alle verschijnselen die ik zojuist heb beschreven worden aangedreven door een businessmodel waarin de prikkel het vinden van klanten is die bereid zijn te betalen om andermans gedrag te veranderen. Vergeet niet, in de reclame zoals die ooit was kon je meten of een product het beter deed nadat er een commercial was uitgezonden, maar nu meten bedrijven of het gedrag van individuen is veranderd en worden gepersonaliseerde feeds voortdurend aangepast om ervoor te zorgen dat individueel gedrag verandert. Je specifieke gedrag is een product geworden. Het is een buitengewoon aantrekkelijk product, niet alleen voor gebruikers, maar ook voor klanten/manipulatoren, omdat ze bang zijn dat ze in de kou blijven staan als ze niet meedoen.

Het probleem is al het voorafgaande plus nog iets. Zoals ik bij het eerste argument al zei, versterkt de hier beschreven opzet negatieve emoties meer dan positieve emoties, dus is die beter in het schaden van een samenleving dan in het verbeteren ervan: louchere klanten krijgen meer waar voor hun geld.

Eindelijk hebben we het probleem afgebakend. Dat betekent dat we het kunnen elimineren zonder bijkomende schade aan te richten. Ons probleem is heerlijk specifiek. Als we van dat verderfelijke businessmodel af kunnen komen, dan is de onderliggende technologie zo gek nog niet. We moeten het in elk geval proberen, anders zullen we uiteindelijk een heel nieuw universum van digitale technologie moeten opbouwen. Technologie was de laatste ‘god die niet gefaald had’, het laatste bastion van optimisme. We kunnen het ons niet veroorloven om daar afstand van te doen.

Als je goede ervaringen hebt met sociale media, is er niets in dit boek dat die ervaringen tenietdoet. Ik hoop oprecht dat we – de branche en alle gebruikers – een manier zullen vinden om te behouden en verbeteren waar we blij mee zijn, juist door heel precies te zijn over wat verwerpelijk is. Als je nu je accounts opzegt, vergroot je de kans op betere ervaringen in de toekomst.

Er zijn wel mensen die sociale media vergelijken met de tabaksindustrie, maar dat zal ik niet doen. Een betere analogie is loodhoudende verf. Toen onontkoombaar kwam vast te staan dat lood schadelijk was, riep niemand dat huizen niet meer geschilderd mochten worden. In plaats daarvan werd na druk van buitenaf en nieuwe wetgeving loodvrije verf de norm. Slimme mensen wachtten gewoon met verven totdat er een veilige versie op de markt kwam. Zo zouden slimme mensen ook hun sociale-media-accounts moeten verwijderen totdat er niet-toxische varianten beschikbaar komen.

Ik spreek als informaticus, niet als sociaal wetenschapper of psycholoog. Vanuit dat perspectief zie ik dat de tijd dringt. De wereld verandert snel, dus niets doen is geen optie. We hebben geen grondige wetenschappelijke kennis tot onze beschikking om onze situatie te doorgronden, maar we hebben voldoende resultaten voorhanden om het probleem dat we moeten oplossen te beschrijven; we hebben er alleen niet veel tijd voor.

Dit lijkt een goed moment om een afkorting te introduceren, zodat ik niet steeds opnieuw hetzelfde verhaal hoef af te steken over de onderdelen waaruit het probleem is opgebouwd. Wat dacht je van ‘Behaviors of Users Modified, and Made into an Empire for Rent’ (Gemodificeerd Gebruikersgedrag tot Verhuurbaar Imperium Ge- maakt), kortweg bummer (tegenvaller)?

Een bummer is een statistiekmachine die in de automatiseringsclouds huist. Kort samengevat: verschijnselen die statistisch en vaag zijn, zijn desalniettemin reëel. In het gunstigste geval kunnen bummer-algoritmen de kans berekenen dat iemand zich op een bepaalde manier zal gedragen. Maar wat voor afzonderlijke individuen niet meer dan een kans is, is als gemiddelde voor grotere groepen mensen vrijwel een zekerheid. De populatie als geheel kan met grotere voorspelbaarheid worden beïnvloed dan een enkele persoon.

Aangezien de invloed van bummer statistisch is, is de dreiging tot op zekere hoogte vergelijkbaar met die van klimaatverandering. Je kunt niet zeggen dat klimaatverandering de oorzaak is van specifiek noodweer, een overstroming of een periode van droogte, maar je kunt wel zeggen dat de kans dat het gebeurt groter wordt. Op langere termijn zouden vreselijke dingen als de stijging van de zeespiegel en de noodzaak grote aantallen mensen elders onder te brengen en nieuwe voedselbronnen te vin- den wel toe te schrijven zijn aan klimaatverandering, maar tegen die tijd zou het argument er niet meer toe doen. Zo kan ik evenmin bewijzen dat een specifieke asociale persoon door bummer nog asocialer wordt, of dat een bepaalde afbraak van onze samenleving anders niet zou hebben plaatsgevonden. Je kunt niet met zekerheid vaststellen of bummer je gedrag heeft veranderd, hoewel ik nog zal laten zien hoe je hier aanwijzingen voor kunt vinden. Als je bummer-platforms gebruikt, ben je waarschijnlijk al op zijn minst een klein beetje veranderd.

Hoewel we niet in detail weten wat er in de wereld anders zou zijn zonder bummer, weten we dat wel voor het grotere plaatje. Net als klimaatverandering zal bummer ons leven tot een hel maken als we niet zelfcorrigerend optreden.