Ask an expat: Insider-adressen in Lissabon

“Breng stevig schoeisel mee. Door Lissabon wandel je liever niet op flipflops. Adresjes? Dat kan. Maar eigenlijk is dat niet de goede ­manier om deze stad te bezoeken. De beste gids voor Lissabon is het toeval”, aldus Joost Van Belleghem. Hij woont sinds 2010 in Lissabon. Zijn werkgever houdt er kantoor. “EMSA is een van de vele Europese agentschappen. Het Europees Agentschap voor Maritieme Veiligheid informeert over de scheepsactiviteit op Europese wateren. Onder meer detecteren we milieurampen of, beter nog, we proberen ze te voorkomen. In het kader van de migratiepolitiek werkt EMSA ook nauw samen met Frontex, de Europese kust- en grenswacht. Lang verhaal kort: samen trachten we te vermijden dat er nog meer vluchtelingen verdrinken in de Middellandse Zee. Ik werk bij de operationele ondersteuning. Voor de stichting Vlamingen in de Wereld (VIW) ben ik vertegenwoordiger in Portugal. Met diverse initiatieven zorgen we voor uitgeweken landgenoten en stimuleren we onderlinge contacten.”

Amper vertrokken, duikt Van Belleghem een portaal in, bereikt hij langs een doolhofje van gangen een binnenplaatsje en wijst hij een bijna voor het oog verborgen waterbron aan. “Bairro da Bica – de wijk van de koffie”, zegt hij. Blijkt die buurt niks met koffie te maken te ­hebben, maar Van Belleghem is al niet meer ­tegen te houden. “De Portugese koffie is niet te vergelijken met het vuile water dat we in België drinken. Een bica zouden we bij ons een mokka of een ristretto noemen. “Het draait hier niet om koffie, maar om de chafariz, dat betekent: drinkwaterfontein. Er zijn tientallen van die bronnen in de stad. Elke wijk heeft wel zo’n chafariz. De mensen deden daar hun was en hun plas, en het waren ontmoetingsplaatsen.”

“Het grote geheim van Lissabon is water. Het is jammer dat ze daar toeristisch zo weinig mee doen. Het Aqueduto das Águas Livres is een 18de-eeuws aquaduct, gebouwd in 1752. De hoofdroute is 18 kilometer lang, in totaal strekt het netwerk zich uit over bijna 58 kilometer. Al het water van de bronnen die in de heuvels rond Lissabon ontspringen – en dat zijn er vijf en geen zeven, zoals de gidsen beweren – vloeit via dat aquaduct naar de stad. Alle fonteinen in Lissabon zijn met dat waterstelsel verbonden. Als je boven in de bergen een kraan zou opendraaien, komt er beneden in de stad zuiver drinkwater uit de kraan. Dat watersysteem zit in ondergrondse gangen en gaanderijen. Eén keer per jaar kan je dat bezoeken, maar dat wordt amper aangekondigd terwijl het een toeristische goudmijn is, maar in Lissabon bootsen ze liever andere steden na. Daarom ­rijden er nu tuktuks de stad rond. Hoe belachelijk is dat.”

De toeristische verloedering van ­Lissabon is een stokpaardje van Joost Van ­Belleghem. “Na de Wereldtentoonstelling van 1998 ging de stad in een paar jaar van een half miljoen naar vijf miljoen toeristen per jaar. De eerste jaren dat ik hier was, had Lissabon een heel aantrekkelijk bohemien karakter, maar de ziel verdween naarmate de toeristen kwamen. Dat is niet de schuld van de toeristen, wel van de behandeling die ze krijgen van de Portugezen. Ogenschijnlijk doen ze voor de toeristen hun broek af, maar het is pure schijnheiligheid. Hetzelfde geldt voor expats. Ik spreek vloeiend Portugees, heb mijn stinkende best gedaan om me te integreren. Toch geraak je er niet tussen, ze nemen je niet op. Een Portugese vriend is een zeldzaamheid. Het gaat iets gemakkelijker met mensen die zelf in het buitenland hebben verbleven.”

Het is niet dat Van Belleghem niet van Lissabon houdt. Integendeel. “Maar om de ziel van Lissabon te vinden, duik ik almaar dieper de stad in. Weg van de grote straten, naar de stadsdelen waarin je nog verloren kunt lopen.” De tram en de kabellift brengen je naar hogere regionen. “Ha, de Elevador da Bica. Van zulke kabelliften zijn er nog vier in gebruik. Dit vind ik de mooiste. Tram 28 rijdt een pittoreske ­route door ongeveer de hele stad. Van Prazeres, het Père-Lachaise van Lissabon, naar Graça, de hoogste wijk. Die trams en liften zijn het ­dagelijkse openbaar vervoer voor de lokale mensen, voor hen is het natuurlijk niet leuk als die voortdurend zijn volgestouwd met toeristen. Daarom introduceerde de stad in 1998 de rode versie van tram 28. De toeristentram. Alleen kostte een ticket daar 7 euro, terwijl je op de gele tram voor dezelfde rit 80 cent ­betaalt. Dat boostte de gele tram 28 nog meer. Iedereen wil die nemen, toeristen inbegrepen. Je geraakt er bijna niet op. Als het lukt, is dat na gemakkelijk drie kwartier wachten. Als toerist zou ik de rode tram nemen. Je betaalt 7 euro en je zit op je gemak.”

“Portugezen blijven arme mensen”, vergoelijkt Joost Van Belleghem. “Ze zijn enorm bezig met aanzien. Hun auto is hun belangrijkste bezit – hun statussymbool – maar de gemiddelde huishoudelijke schuld per Portugees bedraagt drie keer zijn maandwedde. De proportionaliteit hangt scheef. De meeste Portugezen gaan wel elke dag hun dagschotel eten in een tasca. Voor 10 euro, inclusief karafje wijn. Ook sterren­restaurants zijn in Lissabon goedkoper dan bij ons, maar minder lekker. De kwaliteit van de ingrediënten ligt veel lager.”

Thuis ligt voor Joost Van Belleghem aan de ­andere kant van de Taag. Steekt hij die voor het dagelijkse werk over via de Ponte 25 de Abril, zeg maar de Golden Gate Bridge van Lissabon? “Nee, met de boot. Met de auto sta je op de brug in de file. Ze is wel ingenieus: nadat de Portugezen zich honderd jaar lang hadden ­afgevraagd hoe ze aan de overkant moesten ­geraken, stond die brug er in drie jaar. De verdienste van Salazar, sorry dat ik het zeg.” Om een ­tegendraadse mening zit hij niet verlegen. Van Belleghem breekt een lans voor António
de Oliveira Salazar, tussen 1932 en 1968 de ­autoritaire minister-president van Portugal. “Ontegensprekelijk een dictator en een fascist, maar ook een professor economie: in pakweg vijftig jaar heeft hij de financiële put gedempt die de Portugezen gedurende 500 jaar hebben gegraven. Want ontdekkingsreizen en kolonies, die kostten geld. Salazar heeft Portugal economisch weer op de kaart gezet, en het erfgoed hersteld. Alle herstelde historische glorie mag je op zijn conto schrijven. De monumenten, de kastelen: als je ze niet ziet, is Salazar er niet aan geweest. Dat moet je hem nageven.”