Een vorm van luxe

Cartier presenteert een nieuwe Tank Française. De vorige dateert van 1996. Pierre Rainero, bij het merk verantwoordelijk voor – vrij vertaald – erfgoed, beeld en stijl vertelt over de definitie van luxe. En de Franse invulling ervan. “Wij zijn uit op een esthetische emotie.”

“Nee, zoals u het voorstelt, zo is het niet gebeurd”, zegt Pierre Rainero – directeur du patrimoine, de l’image et du style de Cartier, ronkt zijn titel. Trends Style vroeg of het hem niet moreel bezwaarde dat het horlogemodel Tank zich inspireert op een militair vehikel, een transportmiddel en wapen waarmee de mens oorlog voert. De Tank is een horlogemodel, dat Cartier uitbracht in veel verschillende varianten. Er is een versie die Tank Française heet. Origineel van 1996. Nu – 27 jaar later – introduceert Cartier daar een interpretatie van. De allereerste Tank dateert van 1917. Een kip-of-eikwestie: Pierre Rainero helpt een misverstand uit de wereld. “De Tank werd gecreëerd in 1917. Ze was het resultaat van een designproces, waarvan in 1904 het eerste element de Santos Dumont was, het eerste polshorloge. Want Cartier had het idee opgevat om een horloge te ontwerpen dat écht aan de pols werd vastgemaakt. In de tekeningen van zulke modellen verschijnt het ontwerp van wat later de Tank zal worden. Het ontwerp past in een zoektocht naar een pure en elegante vorm om horlogekast en polsband te integreren. Aan de vorm van dat ontwerp wilde Cartier een naam toekennen – voor intern gebruik. Dat is nog altijd de gewoonte in het huis. Die naam dient om misverstanden in de interne communicatie te vermijden. Door er een naam aan te geven weet iedereen over welke vorm men praat.”

De vierkante vorm van de Tank Française is eigen aan de Franse architectuur en stedenbouw

Uw punt is: de vorm was er vóór de naam.

PIERRE RAINERO. “Precies. Maar we schrijven 1917, we zitten volop in de Eerste Wereldoorlog, bij het moment dat de Amerikaanse legers zich bij de Europese voegen. Amerikaanse tanks ontscheepten in de Franse havens om zich aan de frontlinies te scharen aan de zijde van Franse – die door Renault waren geproduceerd. Er stonden dagelijks foto’s van die tanks in de krant. Het viel de mensen bij Cartier op dat ze, vanuit de lucht bekeken, een vorm hadden die geleek op die van de horlogekast die ze hadden getekend. Met de gestroomlijnde rupsbanden die ook twee evenwijdige lijnen vormen. En zo vond het Engelse woord tank zijn ingang in de interne communicatie van Cartier. Iedereen bediende zich van dat woord, van de boekhouder tot de tekenaar – gewoon om die specifieke vorm ondubbelzinnig te benoemen. Op een moment raakte het woord met een ontwapende naturel ook publiek in gebruik. Tank werd de naam van het model.”

Stelde dat geen ethisch probleem?

RAINERO. “Geen enkel. Ondanks zijn destructieve kant werd de tank beschouwd als een voorwerp van technische vooruitgang dat in dienst van de vrijheid werd ingezet. Want de oorlog tegen Duitsland was een strijd voor vrijheid.”

Goed dat u dit rechtzet. Betekent dit dat u het esthetisch potentieel van oorlogstuig niet erkent?

RAINERO. “Esthetiek versus ethiek is een spreidstand die Cartier niet uitvoert. Natuurlijk kunnen conflicten kunstenaars inspireren. Voorbeelden in overvloed. Maar in ons vakgebied, dat van de toegepaste kunsten, is schoonheid prioritair. We zijn uit op een esthetische emotie. Het kwade in de wereld is voor ons geen bron van inspiratie.”

Cartier lanceerde de Tank Française in 1996. Nu is er een nieuwe versie. Hoe verandert u een icoon?

RAINERO. “Dat is effectief een moeilijke kwestie, gezien de oorspronkelijke Tank Française al zo’n graad van perfectie – en van succes – bereikte. Langs de andere kant bestaat er bij Cartier een logica om bestaande vormen te interpreteren. Dat daagt ons uit. Met deze nieuwe versie van de Tank Française schrijven we ons dus in een traditie van het huis in. De vraag is dan: hoe kunnen we, zonder af te dingen op de perfectie van het origineel, het design verder aanpassen, zodat het pertinenter wordt voor het moderne oog? We wijzigden enkele details. Samengevat biedt de nieuwe Tank Française een verhoogde vorm van integratie. Zowel in de relatie van horlogekast en polsband, als van de schakels van het bandje onderling.”

Wat maakt de Tank Française Frans?

RAINERO. “Dat is een interessante vraag. Elke cultuur heeft een eigen definitie van harmonie. De Tank Française heeft die vierkante vorm die eigen is aan de Franse architectuur en stedenbouw.”

Typeert die vierkante vorm de Franse stijl?

RAINERO. “Ik denk dat de Franse stijl zich openbaart via barokke kenmerken en rigorisme – streng, strak. Vergelijk Versailles met het Escorial in Spanje, of een paleis van Bernini in Italië, of het Slot Sanssouci bij Berlijn. Versailles heeft iets terughoudends, iets onderdrukts. Wél is er in de Franse stijl een openheid naar andere culturen – barok werd niet in Frankrijk geboren, dat komt meer van de Latijnse landen, met een sterke ontwikkeling in Noordoost-Europa. De Franse bouwkundigen leenden kenmerken van barok en interpreteerden die op Franse wijze: ze voerden een hogere graad van evenwicht in.”

Straalt de vorm ook luxe uit?

RAINERO. “De schoonheid van vorm is geen monopolie van luxe. Bij Cartier gaan we bij alle vormen, ongeacht hun origine, na of en hoe ze schoonheid uitdrukken. Schoonheid is wel een voorwaarde voor luxe. Maar luxe moet ook worden ingegeven door een dwingende behoefte om nieuwe vormen te verkennen en creëren. Andere criteria zijn de materialen en de savoir-faire om die materialen om te zetten in vorm en object. In luxe komen vorm, materiaal en expertise samen.”

Heeft luxe nog toekomst?

RAINERO. “Een stralende toekomst omdat het tot de menselijke natuur behoort om het verlangen voortdurend te verlengen. Dat levert een stimulans op die deel uitmaakt van het menselijke genie. De geschiedenis bewijst dat we in die richting evolueren. In elke periode waren er objecten die aan luxe beantwoorden.”

Maar moet luxe zich niet verantwoorden?

RAINERO. “Luxe verantwoordt zich tegenover het verleden. Luxe is wat ons onderscheidt van andere levende wezens. Het geeft aan wie we zijn en welk niveau we hebben bereikt. Dat is een niveau van gecumuleerde expertise en cultuur. Onze huidige cultuur is een erfgoed van eeuwenlange kennis en competenties. Elk luxeobject dat we vandaag creëren, draagt die erfenis in zich. Ook een nieuw object kan slechts ontstaan vanuit de vergelijking met het voorgaande, en is dus schatplichtig aan realisaties uit het verleden. Het bewustzijn van Cartier is van die overdracht doordrongen. Ons stijlregister wordt van generatie op generatie doorgegeven, intussen is het een traditie.”