Hans Op de Beeck presenteert ‘Nachtreis’: ‘De wereld toont zich ‘s nachts als een verlaten filmset’

Verstild, betoverend en mysterieus. We volgen multidisciplinair kunstenaar Hans Op de Beeck op een nachtreis langs vreemde landschappen. Zonder meer mooi, maar ook meer dan dat. “Uiteindelijk wil ik een moment van stilte en bezinning bieden, oproepen tot introspectie en reflectie.”

Na tal van indrukwekkende expo’s in het buitenland wordt zijn werk eindelijk in al zijn overrompelende kracht in België getoond. In het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen kreeg Hans Op de Beeck zijn grootste solotentoonstelling in eigen land tot nu: veertig installaties die je meenemen in een andere wereld. “Er zijn veertien opleggers vol sculpturen naar Antwerpen gegaan”, zegt de kunstenaar. “Een karavaan van vrachtwagens. En dan moet je zien dat de hele puzzel klopt: de ruimtes moeten worden aangepast, licht wordt geïnstalleerd, en dit keer zijn er ook soundscapes. Het is een heksentoer, de opbouw van zo’n tentoonstelling. Gelukkig heb ik een ploeg die dat gewend is.”

Nachtreis werd een wonderlijke tocht door het universum van Op de Beeck. Een opeenvolging van magische momentopnames. Sprookjesachtige landschappen en mysterieuze personages in monochroom grijs, alsof bedekt door de as van Pompeï, bevroren in de tijd. De werken zijn van een serene schoonheid, maar Hans Op de Beeck nodigt je uit om verder te kijken dan dat en stil te staan bij het leven.

Hij beschrijft de expo graag als een ‘belevingsparcours’. Je wandelt met open hart en geest door het herkenbare en het onbekende, en laat de gevoelens en gedachten naar boven komen. De soundscapes van Sam Vloemans en Greg Scheirlinckx zorgen voor de geschikte achtergrond. “Omdat deze tentoonstelling een grote wandeling is, wilde ik een extra zintuig prikkelen”, zegt Op de Beeck. “Ik weet dat het tricky is, geluid kan erg bepalend zijn. Maar het eindresultaat is prima.” Flarden van gesprekken, het geluid van golven, een iel muziekdoosje: het nodigt uit tot onderdompelen en meedrijven.

‘Nachtreis’ is uw grootste solotentoonstelling in eigen land. Is dat bijzonder voor u?

Hans Op de Beeck. “Toch wel. Ik ben kunstenaar en ook vader. In beide rollen geef ik me voor tweehonderd procent, dus ik vind het fijn dat ik mijn werk met de kinderen kan delen, zonder dat ze er een vliegtuig voor hoeven te nemen, zoals twee jaar geleden naar de expo in Helsinki. De jongste zit nog op de lagere school, de oudste gaat naar de universiteit en studeert voor ingenieur-architect. ‘Ik kom helpen bij de opbouw’, liet hij enthousiast weten. Mijn moeder woont in Antwerpen. Ze is helaas niet meer zo goed te been, maar we hebben al afgesproken voor een bezoek aan de tentoonstelling. Het zal de eerste keer zijn dat mijn familie zo’n grote presentatie van mijn werk ziet. Dat zijn mooie momenten. Die hele directe, warme banden moet je koesteren.”

Zijn uw kinderen kritisch voor uw werk?

Op de Beeck. “Ik heb het geluk om erg lieve kinderen te hebben die heel vriendelijk zijn, zowel voor hun vader als zijn werk (lacht). ‘Zeg maar eerlijk wat je denkt’, moedig ik hen aan. ‘Ook als je het helemaal niks vindt.’ Dat meen ik. Kritiek op smaakniveau vind ik geen enkel probleem, maar wel wanneer mijn artistieke integriteit ter discussie wordt gesteld. Ik zou het erg vinden als men mij als een oplichter zou zien. Mijn instelling als kunstenaar is er een van waarachtigheid en eerlijkheid. Maar als de esthetiek van mijn werk iemand onbewogen laat, heb ik daar ook alle begrip voor.”

Een van uw eerste werken was een donker en verlaten kruispunt. Wat is dat met u en de duisternis?

Op de Beeck. “Dat kruispunt maakte ik in mijn eerste jaar aan de Rijksakademie in Amsterdam in 1998. Het is een werk waar ik inhoudelijk en vormelijk nog altijd achter sta. Ik probeerde toen voor het eerst een stemming te creëren, een atmosfeer op te bouwen. Dat is balanceren op een dunne lijn. Je hebt een wegdek, het winterlandschap, de kale bomen links en rechts. Wanneer krijgt die verzameling objecten een interpretatie? Hoe overstijg je iets wat schijnbaar geen inhoud heeft?

“Het is zoals met de stillevens van Giorgio Morandi. Ze zijn ogenschijnlijk erg banaal en toch… Door de kleurkeuze en de opstelling spreken ze over eenzaamheid, stilte en intimiteit. Allemaal kernbegrippen in het leven. Met eenvoudige middelen – drie flessen en een pot die tegen elkaar geplaatst staan – vertelt hij over de menselijke conditie. Ik zeg wel eens dat Morandi een haiku maakt van de wereld, een abstractie van de realiteit.

“De nacht functioneert voor mij op een soortgelijke manier, als een bemiddelaar. De duisternis haalt de toeschouwer weg van de realiteit en spoort aan om na te denken over wat onder de werkelijkheid schuilt. Ik tracht te tonen hoeveel eenzaamheid en stilte het hier en nu verbergt.

“Toen ik dat nachtelijk kruispunt aan mijn medestudenten toonde, vond ik het heel troostend vast te stellen dat ze begonnen te fluisteren. Ze bleven heel lang kijken naar dat verlaten kruispunt, in de kern een soort non-event. Ze aanvaardden mijn uitnodiging om wat ontegensprekelijk fictie is, als iets waarachtigs te beleven en werden er stil van. Ik heb toen gemerkt dat ik dat kon: leegte vastpakken, een desolaat gevoel oproepen.”

Vindt u het leven mooier ’s nachts?

Op de Beeck. “De wereld presenteert zich dan als een verlaten filmset. Overdag temmen en structureren we de wereld tot een logisch geheel. Alles werkt, elke ruimte of constructie vervult een functie. Neem een carrousel. Als die molen draait en kinderen zich vermaken, is dat een vrolijk en zonnig tafereel. Ouders die hun kinderen vasthouden, kinderen die kiezen waar ze willen zitten. Het heeft een vanzelfsprekendheid. Een verlaten pretpark bij nacht heeft niets vanzelfsprekends meer. Het is dan veeleer onheilspellend, raadselachtig en absurd.

“Ik zou mijn installaties en figuren kunnen inkleuren, ze er hyperrealistisch laten uitzien en in het daglicht zetten. Maar wat brengt die nabootsing van de werkelijkheid bij? Ik wil niet Monsieur Tussauds zijn. Door de kleur weg te nemen en de duisternis te omarmen creëer ik een afstand tussen de toeschouwer en het kunstwerk. Je kijkt naar een verstilde wereld. Dat doet je nadenken, tot rust komen, mediteren.”

Is dat de functie van kunst?

Op de Beeck. “Kunst kan troosten en een moment van stilte en bezinning zijn in een luidruchtige, agressieve en stresserende wereld. We kiezen helaas nog vaak de foute leiders. We trekken nog steeds ten oorlog. Een moment van ontroering kan soelaas bieden. In november vorig jaar exposeerde ik in New York toen Donald Trump werd verkozen. Bezoekers vertelden me hoezeer ze de sereniteit apprecieerden. Net op dat moment hadden ze behoefte aan schoonheid, ze vonden het healing.

“Ik ben geen activist, geen politiek kunstenaar. Ik heb de waarheid niet in pacht. Ik wil de toeschouwer geen geweten schoppen. Maar ik wil wel vragen binnensmokkelen en een maatschappelijke reflectie op gang brengen, hoe bescheiden dan ook. Is de man op het paard (The Horseman) een mythische reiziger of een vluchteling? Waarom heeft de roeier (The Boatman) zijn hele hebben en houden op die kleine boot gepakt? Is het leven in de houten huisjes (The Settlement) zo idyllisch als het lijkt?”

Het leven kan lelijk zijn. Hoe gaat een kunstenaar die zo goed is in schoonheid daarmee om?

Op de Beeck. “Ik omarm imperfectie. Het leven is geen minimalistisch en gestroomlijnd designobject. Soms drink ik koffie met mijn moeder in een winkelcentrum, in een taverne die bol staat van plastic pseudo-art-deco. Die halfbakken pogingen van de mens om dit tragische bestaan op te leuken, kun je alleen maar vertederend-komisch vinden. Ik zet me als kunstenaar niet boven andere mensen. Je zal mij nooit horen zeggen dat ik weet wat goede smaak is. Ik kan me makkelijk verplaatsen in de ander. Ik struikel ook, laat dingen vallen, maak fouten. Ik zit vol inconsequenties en onhandigheden, net als iedereen.

“Empathie is een mooie kwaliteit, al is er vandaag ook veel cynisme. Ik begrijp die reactie wel. Trump die zegt een Riviera te willen maken van Gaza. Je zou van minder zwartgallig worden. Maar ironie is een valkuil. Op den duur sta je boven het leven en kijk je er minachtend op meer. Terwijl ik er middenin wil staan, vol engagement.

“Tracy Emin zei onlangs dat kunst volgens haar een van de laatste zaken is die louter omwille van zichzelf bestaan. Niet als propaganda, niet als tool om mensen te manipuleren, maar als zuivere expressie van de menselijke ervaring, de commercie overstijgend. Ik sluit me daar volledig bij aan. Ja, de wereld kan lelijk zijn, maar kunst is nog een van de eilanden waar de mens mooi is. Dat vermogen dat we hebben om ontvankelijk te zijn voor schoonheid, om open te staan voor ontroering, dat moeten we koesteren, zeker in een tijd als deze.”

‘Nachtreis’ van Hans Op de Beeck. Tot 17 augustus 2025 in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Leopold de Waelplaats 1, Antwerpen, kmska.be

Meer lezen

Design

Design

Designer en interieurarchitect Laura Gonzalez: ‘Een trendy plek interesseert me niet’

Reizen

Reizen

Club Med in Lijiang: het verborgen paradijs in de Himalaya

Design

Design

Bordspel: Sergio Herman presenteert derde serviescollectie voor Serax