Omschakelen naar een oorlogseconomie lijkt misschien zinnig, maar beschermt ons op termijn niet tegen zelfvernietiging.
Nogal wat commentatoren vinden dat Europa moet omschakelen naar een oorlogseconomie. Na de Tweede Wereldoorlog werd de Europese Unie gelanceerd als een vredesproject, wat al snel werd vertaald in een economisch project. Vrede door economische samenwerking was het plan. Die zachte strategie, luidt het nu, is niet opgewassen tegen de harde houding van Vladimir Poetin. Nu Donald Trump de belangen van de Verenigde Staten belangrijker acht dan vrede in Europa, kunnen we maar beter in wapens investeren. Niet iedereen deelt die analyse.
Een groeiende groep ondernemers en organisaties zoekt andere wegen om het vredesproject te vrijwaren. Zij stellen vragen bij de wijze waarop de economische samenwerking vorm kreeg. Europa omarmde een economisch model dat onbeperkte groei vergt, zonder oog voor de draagkracht van de planeet. Dat zoiets in een strijd om schaarse grondstoffen en afzetmarkten moest uitmonden, zagen onze leiders over het hoofd. En zo zitten handelsoorlogen en geopolitieke conflicten als weeffouten in de economie ingebakken. Wetenschappelijk en historisch onderzoek toont aan dat oorlogen en terreuraanslagen vaak wortelen in economische conflicten of een gebrek aan economisch perspectief.
Bovendien ontregelt exponentiële groei de ecosystemen waarvan ons leven afhangt. Ecologische crisissen rijgen zich aaneen, hitte- en neerslagrecords sneuvelen in hoog tempo, en minder biodiversiteit betekent meer kans op pandemieën. Als verzekerars zulke risico’s niet langer kunnen dekken, is er geen veilige ondernemingscontext meer.
Bij de lancering van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal in 1950 noemde Robert Schuman economische samenwerking de ultieme poging om Europa van verdere zelfvernietiging te redden en de wereld voor een allesvernietigende oorlog te behoeden. In 1972 publiceerde de Club van Rome het rapport Grenzen aan de groei, waarin wetenschappers berekenden dat bij business as usual de bevolking en de industrie halfweg de 21ste eeuw zouden kelderen. Toch bleven economen halsstarrig het groeicredo prediken. Tot in 2022 VN-secretaris-generaal Antonio Guterres verklaarde dat de mensheid de keuze heeft tussen een solidariteitspact voor het klimaat of collectieve zelfmoord. De economie die ons voor zelfvernietiging moest behoeden, blijkt naar de afgrond te leiden.
Investeren in een oorlogseconomie biedt daarop geen antwoord. Waanzin is als je meer van hetzelfde doet en een andere uitkomst verwacht, aldus een oud gezegde. In 1987 lanceerde de Brundtland-commissie de term ‘duurzaamheid’, een streven om efficiënter met grondstoffen om te gaan, minder milieuschade te berokkenen en groei op lange termijn te vrijwaren. In een kapitalistisch systeem zijn ecologische doelen en economisch succes echter moeilijk te verzoenen. Het lijkt kiezen tussen pest en cholera.
Steeds meer bedrijven, overheden en investeerders laten duurzaamheid los en kiezen ‘regeneratie’ als nieuw ordewoord. Hun missie is de planeet in een betere staat achter te laten dan hoe ze haar hebben aangetroffen. De Vlaamse Green Deal Klimaatbestendige omgeving huldigt een regeneratieve aanpak. De Franse Convention des Enterprises pour le Climat, die de omslag naar een regeneratieve economie tegen 2030 beoogt, heeft een groeiend succes. Bedrijven die zich omschakelen, verkiezen uiteraard zakenpartners met een regeneratieve missie. Wie met Frankrijk zakendoet, is bij deze verwittigd.
Vrede is maar mogelijk als de economie iedereen recht geeft op een fatsoenlijk bestaan en ecosystemen herstelt. Omschakelen naar een oorlogseconomie lijkt zinnig, maar beschermt ons op termijn niet tegen zelfvernietiging. Samenwerken aan een gezonde planeet en een eerlijke verdeling van haar rijkdommen biedt een veel veiliger route naar vrede. Als iedereen meewil, kan ook dat snel gaan.