‘Wie weet dat de tegenreactie lang op zich zal laten wachten, kan vandaag zonder veel risico Europa provoceren’

Waarom Europa zijn geopolitieke spierballen moet tonen, volgens geopolitiek expert Hans Diels van het ondernemersplatform Etion.

Premier Bart De Wever wil niet helemaal meestappen in de handelsoorlog die de Amerikaanse president Donald Trump ontketende op Liberation Day. Hij hoopt “dat de westerse wereld zal afzien van welvaartsvernietigende protectionistische waanzin.” Ook Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen is behoedzaam en slaat niet direct terug. Ondertussen trekken regeringsleiders naar Trump om uitzonderingen te onderhandelen.

Terecht, zo lijkt het op het eerste gezicht: importheffingen zijn economisch irrationeel. Een tarievenoorlog leidt zelden tot winnaars, en bijna altijd tot economische schade aan beide zijden.

Maar dat is precies het punt: vandaag draait de wereld niet meer louter op economische logica. We leven in een wereld waarin geopolitieke overwegingen opnieuw de bovenhand nemen op economische efficiëntie. We leven in een wereld van macht. In die wereld is dreigen soms noodzakelijk, zelfs als je hoopt je dreigement nooit te moeten uitvoeren.

Macht wordt bepaald door twee elementen: middelen en geloofwaardigheid. De middelen om macht uit te oefenen in een economisch conflict zijn: een grote markt, een centrale rol in toeleveringsketens, een dominante plaats in het financiële systeem of het leveren van belangrijke logistieke of andere diensten.

Om die middelen om te zetten in macht is de perceptie dat je die middelen ook durft in te zetten minstens zo belangrijk. Het is niet genoeg om sancties of tarieven te kúnnen opleggen — de tegenstander moet geloven dat je het ook zál doen als hij over de schreef gaat. Zonder geloofwaardigheid is macht een lege doos.

Laat ons duidelijk zijn: Europa hééft die middelen. We zijn een van de grootste economische blokken ter wereld. Europese bedrijven, van ASML tot onbekendere schakels in wereldwijde productieketens, zijn cruciale spelers. Onze dienstensector speelt een sleutelrol in wereldhandel. Maar dat potentieel vertaalt zich niet in echte invloed. Waarom?

Omdat Europa is opgebouwd rond die economische logica van openheid. Zowel intern — via de interne markt — als extern: via vrijhandel met andere regio’s. Dat model heeft ons decennialang vrede en welvaart gebracht, maar het is niet aangepast aan een wereld waarin economische instrumenten strategisch worden ingezet.

De Europese besluitvorming maakt het ons verder moeilijk. Europese reactie vereist vaak unanimiteit of minstens een brede meerderheid. De lidstaten hebben uiteenlopende belangen. Belangengroepen lobbyen tegen strenge tegenmaatregelen. De tegenstanders van Europa — van China tot de VS — begrijpen dat maar al te goed, en proberen ons uiteen te spelen.

Het gevolg? Zelfs als we potentieel ‘macht’ hebben, ontbreekt het ons aan ‘impact’. Want wie weet dat de tegenreactie lang op zich zal laten wachten, kan vandaag zonder veel risico Europa provoceren.

Willen we daar verandering in brengen, dan moeten we onze spelregels aanpassen. Niet door alle macht in Brussel te centraliseren. Wel door mechanismen te creëren die automatisch in werking treden zodra een ander land protectionistische maatregelen neemt. Op die manier wordt onze reactie voorspelbaar, snel en geloofwaardig.

Zo’n systeem kan er als volgt uitzien: wederkerige tarieven. Niet de versie die Trump met de natte vinger invoerde. Wel een systeem waarbij als land X zijn tarieven verhoogt voor de EU, we automatisch een gelijkwaardige (gemiddelde) verhoging toepassen op alle producten van dat land — zonder bijkomende politieke besluitvorming.

Volgens een economische logica is dat geen goed systeem. Want protectionistische maatregelen komen zelden de economie ten goede. Maar zo’n systeem maakt onze dreiging geloofwaardiger. En net dat is cruciaal. Want in geopolitiek geldt: het is vaak niet nodig om daadwerkelijk toe te slaan. De mogelijkheid om toe te slaan, en de overtuiging bij de ander dat je dat ook effectief zal doen, is vaak al voldoende om gedrag te beïnvloeden.

Met andere woorden: het probleem is niet dat Europa geen macht heeft. Het probleem is dat die macht niet geloofwaardig is. De oplossing ligt in het creëren van automatische mechanismen die strategisch gedrag mogelijk maken, zonder telkens te moeten teruggrijpen naar trage politieke processen.

Europa is geen militaire supermacht. Maar economisch zijn we wel degelijk een zwaargewicht. Het wordt tijd dat we dat gewicht ook leren te gebruiken in een wereld waarin macht weer telt.

De auteur is toekomstdenker en expert geopolitiek bij het ondernemersplatform ETION. Hij schreef ‘Markt onder vuur: Hoe politieke conflicten de economie verstoren (en wat we eraan kunnen doen)‘ (LannooCampus 2024)