‘Wie gelooft die onderzoekers nog?’

De cijfers zijn het alarmerende voorbij, schrijft Marc Buelens.

Het vertrouwen in onze politici heeft een onvoorstelbaar dieptepunt bereikt. Ook de media delen in de klappen.

Gelukkig is er nog een rots in de branding, wetenschappelijk onderzoek, waar de ene ernstige wetenschapper de andere controleert, waar de waarheid als olie bovendrijft en waar universiteiten slechts twee prioriteiten hebben: de kwaliteit van het onderwijs en zorgvuldig opgezet en opgevolgd onderzoek.

Gelooft u dat?

Universiteitsbestuurders hebben overduidelijk andere katten te geselen: sancties voor misdadig gedrag van studenten, opletten voor het gebruik van wokegevoelige woorden, het opleggen van een spreekverboden en vooral: eindelijk iets doen aan het toxische leiderschap door tirannieke professoren.

Hoeveel tijd blijft dan nog over voor de prioriteiten? Veel te weinig, zoals overduidelijk blijkt uit het groeiend aantal studies over vervalsingen van wetenschappelijk onderzoek.

Vervalsing in de wetenschap is geen taboe. Een hoogleraar wordt ontslagen, een publicatie wordt teruggetrokken. Maar het probleem zit zo diep dat er de facto niet naar gehandeld wordt.

De cijfers zijn het alarmerende voorbij. Slordigheden, een al te laag niveau, fictieve data: het heeft geen naam. Veel vervalsingen zijn opvallend eenvoudig te ontdekken, en als één tijdschrift ze afwijst, duiken ze op in een ander.

Gefabriceerde data komen zo zelfs in overzichtsstudies terecht, waar ze mee de norm bepalen voor algemeen aanvaarde gezondheidsprogramma’s.

Net zoals bij een frauduleuze boekhouding vinden algoritmes gemakkelijk vreemde patronen in fictieve data. Zoals alleen even getallen, of opvallend weinig het cijfer 4 als eindcijfer.

In eenvoudige gevallen kan zelfs een eerstejaars vaststellen dat er iets niet klopt, zoals een gemiddelde dat hoger ligt dan de hoogste waarde. Sliepen de reviewers? Een zetfout? Maar moderne teksten worden toch niet meer gezet?

Er zijn uiteraard wat complexere uitdagingen dan een gemiddelde hoger dan de hoogste waarde, maar niet voor hooggeschoolde statistici. Misschien toch een voordeel van ChatGPT: je kunt de artikels al gewoon even door de AI-molen halen.

Onze universiteiten liggen nog niet onder vuur. Voorlopig blijven bepaalde landen opvallend hoog scoren in vervalsingen. De usual suspects zijn voorspelbaar: China, Rusland en Iran. Daarnaast speelt de publicatiedruk een rol.

Sinds enkele jaren beseft men dat de slimme jongens en meisjes gewoon op bestelling, met behulp van artificiële intelligentie, onderzoeksfabriekjes leiden en hun producten verkopen. De cijfers zijn hallucinant, we spreken over tienduizenden fake publicaties. Andere cijfers wijzen erop dat de kwaliteitssystemen op elk niveau volkomen falen.

Vervalsing in de wetenschap is geen taboe. Veel tijdschriften publiceren over tekortkomingen in hun vakgebied. Af en toe haalt een sensationeel voorbeeld de pers. Een hoogleraar wordt ontslagen, een publicatie wordt teruggetrokken. Maar het probleem zit zo diep dat er de facto niet naar gehandeld wordt.

Laten we vergelijken met verkeersveiligheid. Er zijn rechtbanken en veroordelingen. Maar de verkeersveiligheid wordt ten gronde aangepakt met rij-examens, veiligheidscampagnes en initiatieven van autofabrikanten. Zelfs die contrasteren schril met de veiligheid van de luchtvaart. Daar worden in de eerste plaats ongevallen voorkomen. Elk ongeval start een nieuw leerproces. Iedereen die ooit gevlogen heeft, weet dat elke luchtvaartmaatschappij vliegveiligheid bijzonder ernstig neemt.

Vervalsingen in wetenschap ernstig nemen? Bevraag gewoon enkele onderzoekers die u kent. Uw onderzoek hoeft niet gepubliceerd te worden, gewoon even luisteren naar ervaringsdeskundigen. Hoeveel sociale controle is er op het onderzoek? Hoe strikt wordt de prof gecontroleerd die de grote budgetten heeft binnengehaald? Is de tak van wetenschap evidence based of eminence based? Daar ligt wel een verband met toxisch leiderschap. Slachtoffer nummer twee is altijd de waarheid.