‘Wie een soort grootmeester in de via negativa wordt, kan daaruit veerkracht putten’

Marc Buelens over de mythe van de hulpeloze gig worker.

Je buurvrouw is een zelfstandige podcastmonteur. Je neef is een freelance-journalist. Je dochter wil klankvrouw worden om samen te werken met haar vriend, een zelfstandige cameraman. En gisteren werd je benaderd door een marketingconsulent. Zij worden gig workers genoemd. Ze werken niet in loondienst, maar moeten zelfstandig hun klanten vinden, elke lead volgen, en tot afspraken komen met die klant. Telkens opnieuw.

Die mensen doen een beetje van dit en een beetje van dat. Wat vertellen ze je op een receptie? Wat is hun identiteit? Hoe blijven ze gemotiveerd? Dat zijn belangrijke vragen, want ‘wie ben ik?’ is een van de belangrijkste vragen die een mens zichzelf kan stellen. Die vragen trachtte Neveen Saied ook te beantwoorden in haar doctoraal proefschrift, waarvan ik vorige week de publieke verdediging bijwoonde.

De onderzoekster interviewde tientallen gig workers, analyseerde honderden enquêtes en benaderde het probleem van werkidentiteit op een erg originele wijze. Ze gebruikte de via negativa: hoe zien die mensen zichzelf niet? Wat vertellen ze tegen zichzelf? Wat willen ze vooral niet zijn? En wat krijgen ze daarvoor in de plaats?

Uiteraard staat vrijheid centraal: zelfstandig kunnen werken, geen baas die over de schouder meekijkt. Maar ze krijgen er een hoge onzekerheid bij. Hoe gaan ze daarmee om? Blijkbaar door voldoende helder te stellen wat je helemaal niet bent, en ook niet wilt worden. Ik vat het in mijn woorden samen als: ‘Ik ben geen loonslaaf, geen pion op andermans schaakbord, ik word geen bureaucraat, ik hou van mijn vrijheid en ben bereid daarvoor een prijs te betalen.’

Wie een soort grootmeester in de via negativa wordt, ziet zichzelf niet als een passief slachtoffer van een zelfgekozen statuut.

In dezelfde lijn van de ‘niet ik’-identiteit stelde de onderzoekster ook vast dat verschillende gig workers hun vrezen diep in de ogen kijken. Ze durven met zichzelf en met anderen open te praten over hun ‘gevreesde ik’. ‘Stel je voor dat ik afglijd tot…’ Welke angsten zien ze onder ogen? De angst om overbodig te worden, de angst om te falen op het werk, de angst om in loondienst te moeten werken en de angst om vast te zitten in werk waarin ze geen zingeving vinden. Daar begint het, wie dit soort narratief onder ogen ziet, wie een soort grootmeester in de via negativa wordt, kan daaruit veerkracht putten en ziet zichzelf niet als een passief slachtoffer van een zelfgekozen statuut.

Iedereen die professioneel werk verricht, zoekt invloed. Een kennisarbeider heeft graag dat zijn kennis impact heeft. Als je ergens met een gewoon werknemerscontract werkt, dan ken je je plaats. Je kent de risico’s van je te laten horen, je weet waar en hoe je impact kunt hebben, en hoe niet.

Maar hebben die freelancers wel voldoende impact? Worden ze serieus genomen? Laten ze hun stem horen bij hun opdrachtgever? Bovendien weet men uit vorig onderzoek dat vooral fulltimers hun stem laten horen. Wat dan met parttimers die niet eens tot een bedrijf behoren?

Het onderzoek ondervroeg ook de klanten van de gig workers, en correleerde de mate van variabiliteit in klanten met loyauteit en impact. Zo’n onderzoek is heel zeldzaam, want bijzonder moeilijk uit te voeren. Maar het is wel het type research waarmee je een doctoraat haalt.

De conclusie was enigszins verrassend: juist omdat de freelancer meer dan één klant heeft, wordt er beter naar hem geluisterd en vertoont de klant een opvallend hoge loyauteit. Zo is er al een bron van onzekerheid weg bij de gig worker.

Langs de andere kant kun je natuurlijk opmerken dat dit systeem er vooral voor de sterken is. Je verschuift de bescherming door een werkgever naar de bescherming door tevreden klanten. Die ideologische strijd woedt nu ten volle, tussen traditioneel links, waarbij de vakbonden de kleine mens beschermen, en de marktfundamentalisten, die elke verschuiving naar de vrije markt op hoera’s onthalen. Dit wordt zonder twijfel vervolgd.