‘Wees onbeschroomd intellectueel, de samenleving zal u dankbaar zijn’

Het academiejaar is deze week weer begonnen. De hogescholen en de universiteiten zijn een microkosmos van de samenleving. Het onderwijs is belangrijker dan ooit, zeker om een dam op te werpen tegen een van de grootste gevaren die onze samenleving bedreigen: het anti-intellectualisme. Kennis is niet meer sexy. Er wordt zelfs meewarig over gedaan.

Op de feestelijke opening van het academiejaar wordt vaak gepraat over de rol van het hoger onderwijs in de samenleving en gewaarschuwd voor trends zoals de toenemende polarisatie, de klimaatverandering en de sombere vooruitzichten voor de welvaartsstaat. Over het anti-intellectualisme dat onze samenleving tekent, hebben we het haast nooit. Dat geldt niet alleen voor rectorale redes, maar ook voor tussenkomsten van politici en in het publieke debat tout court. Terwijl het anti-intellectualisme de fundamenten van onze kennismaatschappij erodeert.

Anti-intellectualisme

Het woordenboek omschrijft anti-intellectualisme als een houding die wantrouwen of vijandigheid uitdrukt tegenover intellect, kennis en wetenschappelijke of academische expertise. Anti-intellectuele tendensen zie ik overal. Het begon met de erosie van het kennisonderwijs. Want kennis, dat was toch veel minder belangrijk dan vaardigheden, niet? Terwijl eraan werd voorbijgegaan dat kennis leidt tot vaardigheden. Kennis is een noodzakelijke voorwaarde om vaardigheden te ontwikkelen. Hoe kun je een gesprek voeren in het Frans, zonder grammatica en woorden te blokken? Hoe bouw je een brug zonder diep in de wiskunde te duiken? Hoe voer je beleid zonder de geschiedenis te kennen? Door kennis op te doen, bouw je de bril waardoor je naar het leven kijkt. Je vormt de stem waarmee je tot de samenleving spreekt.

Een tweede alarmsignaal volgde toen het opdoen van kennis ook in de brede maatschappij als minder belangrijk werd aangezien. Vandaag hebben we politici die trots zeggen dat ze haast nooit een boek openslaan. Sommigen zetten experts weg als “slechts experts” of trekken en plein public onderzoek in twijfel, zonder dat onderzoek te hebben gelezen. “Het is maar een studie.” “Die expert is vast politiek gekleurd.” Je hoort het dagelijks. Over expertise wordt meewarig gedaan. Daarnaast is een mening hebben belangrijker dan kennis van zaken hebben. Verontrustend.

Een derde voorbeeld: publieke diensten zoals de publieke omroep schroeven hun kennisaanbod terug. Op Canvas zie je een shiny floorshow of een nieuwe BV verschijnen. Kranten- en weekbladjournalisten krijgen steeds minder tijd om hun stukken te maken. Snelheid als leidmotief, en kwaliteit lijdt daar onder. De media doen dat misschien niet eens bewust, ze ondergaan gewoon de tijdgeest.

Op zich lijken al die voorbeelden onschuldig, maar het anti-intellectualisme is dat niet. Juist omdat intellectualisme – het geloof dat wetenschap en kennis essentieel zijn – ons heeft gebracht waar we vandaag staan. Als mensen en als westerse samenleving.

Steeds weer wordt geschermd met het feit dat we een kennismaatschappij zijn, dat onze economie draait niet op kolen en staal of andere grondstoffen, maar op onze grijze massa. In die context is de teloorgang van het aanzien van kennis en intellect dodelijk. Het anti-intellectualisme ondermijnt ons vermogen om complexe problemen met nuance en diepgang te begrijpen. Het leidt tot een oppervlakkig politiek beleid en het bevordert populisme. Het smoort nieuwsgierigheid, intellectuele groei en innovatie in de kiem. Terwijl elke vooruitgang een cultuur van intellectuele nieuwsgierigheid, open debat en respect voor kennis en expertise vereist. Bij deze dus mijn oproep: wees onbeschroomd intellectueel. Wees bakens van kennis en kunde. De samenleving zal u dankbaar zijn.

De auteur is auteur, columnist, spreker, moderator en strategie- en communicatieconsultant