‘We zijn tegenwoordig allemaal klimaatmigranten’

Na de laatste overstromingen in Voeren waren Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en weerman Bram Verbruggen te gast in De Afspraak. De minister stelde een rist maatregelen voor om de burgers tegen ‘de grillen van moeder natuur’ te beschermen, zoals het rampenfonds inzetten, rivieren verbreden en bouwvergunningen aanvechten. De weerman zei dat hij er niet gerust op is, want door de klimaatverstoring zal dat soort catastrofes steeds vaker voorkomen. De vraag hoe de minister verdere klimaatontwrichting wil vermijden lag dus voor de hand, maar werd vreemd genoeg niet gesteld. Zo ontstond de indruk dat de politiek de schade door klimaatrampen wel wil beperken of vergoeden, maar niet van zins is die te voorkomen. Een beetje zoals een vakman op wie je een beroep doet bij een gesprongen leiding, en die je helpt je inboedel te herschikken, maar nalaat het lek te dichten.

Misschien is het normaal dat we meer op rampen en noodhulp gefixeerd zijn dan op de dagelijkse, ondoordachte handelingen die tot die ellende hebben geleid. Als we in de file staan, voelt dat aan als door anderen veroorzaakte last, niet als iets dat wij hén aandoen. Het vergt een mentale inspanning om onszelf als radertje in de machinerie van de klimaatverstoring te zien. Onlangs hoorde ik over een Vlaming die van plan is naar Australië te vliegen om er nog gauw het koraalrif te bewonderen voor dat voorgoed sterft. Dat hij de dood van die riffen mee bespoedigt, komt ofwel niet bij hem op, ofwel ligt hij er niet wakker van. Onze westerse cultuur en levensstijl hebben ons zo van de aarde losgeweekt dat we haar nog slechts als voorwerp van exploitatie en consumptie kunnen zien. Die kloof moeten we dichten, willen we als soort overleven.

Nu lijkt het vaak alsof ecologie en economie niet door één deur kunnen. Maar dat is alleen zo in een extractief economisch model, dat mens en planeet leegzuigt om winsten te maximaliseren. Elk beleid dat aan die exploitatie grenzen stelt, lijkt dan haaks te staan op economisch welslagen. Belastingen, de herverdeling die nodig is om sociale en milieuschade te repareren, worden als een aanslag op de slagkracht van bedrijven ervaren. Goddank dringt bij steeds meer ondernemers, burgers en organisaties het besef door dat op een zieke planeet geen economie kan floreren. Zij stellen het herstel van gezonde ecosystemen als missie voorop, en zien geld als middel daartoe, niet als doel. Succes meten ze af aan hun bijdrage aan het welzijn van mens en planeet. Dat is geen kwestie van herverdeling of oplapwerk achteraf, maar staat voorop bij het vormgeven aan de onderneming of investering. Ondersteunend beleid is nodig om de omslag naar die regeneratieve economie te bevorderen. Heel wat steden, regio’s en landen nemen het voortouw, en ook het Europese Green Deal zet bakens uit. Maar het gaat veel te traag.

Vandaag is migratie het verkiezingsthema nummer één. Cijfers tonen aan dat de voorbije vijftien jaar ruim twee keer meer mensen wereldwijd zijn gemigreerd door het klimaat dan door oorlog. In zekere zin zijn we tegenwoordig allemaal klimaatmigranten. We hebben het holoceen, het vertrouwde geologische tijdperk met zijn stabiele klimaat en robuuste natuur verlaten, en zijn aanbeland in het grillige anthropoceen met zijn waterbommen en hittegolven, afkalvende ecosystemen, wegspoelende bruggen en angstige burgers. In dit ‘land van aankomst’ kunnen we niet langer ongestraft de grenzen van de planeet overschrijden en menselijk leed aan onze laars lappen. Inburgeren betekent dat we ons aanpassen, en de behoeders van de planeet worden met ons aller welzijn voor ogen. Regeneratieve bedrijven en investeerders exploreren al volop hoe dat kan. Maar veel ondernemingen zitten nog vast in taaie tradities. Misschien kan het beleid die een inburgeringstraject aanbieden en ze in de nieuwe economie verwelkomen. De stem van moeder natuur telt straks mee.

De auteur is systeemdenker en lid van de denktank Club van Rome