‘We moeten af van het idee dat ‘traag’ gelijk is aan ‘achterlijk’’

Als je een vorm van samenwerking of samenleving wilt torpederen, moet je dat doen met de juiste kreet, iets in de aard van: ‘geen verschillende snelheden’. Het begrip gelijkheid zit zo diep in onze sociale denken verankerd dat we spontaan denken: ongelijkheid is nooit een oplossing, het is een vreselijk probleem. Verschillende snelheden, dat is de oplossing van de apartheidspolitiek, van neoliberaal kapitalisme, van een kastenmaatschappij, van vreselijke discriminaties en altijd maar groeiende onrechtvaardigheden.



Toch ben ik altijd voorstaander geweest van systemen met verschillende snelheden. Maar de notie alleen al verhindert ons daar helder over na te denken. Vooreerst moet je aanvaarden dat iedereen volwaardig lid van het overkoepelende geheel is. Voetgangers, fietsers, auto’s, treinen, vliegtuigen: verschillende snelheden, maar geen maatschappij waar één vervoermiddel, de auto, al de rest opzijduwt. We zien stilaan dat de fiets ook zijn plaats kan opeisen, want het is een ideaal vervoermiddel voor korte afstanden. De fiets op de trein voor pendelaars. Maar geen fietsers en auto’s op dezelfde wegen.



Het uitgangspunt is: respect voor iedereen die met een andere snelheid lid is van onze maatschappij. Kijk naar de grote spanningen in de wereld. Merk hoe groepen uitschreeuwen: ‘men respecteert ons niet!’ En dan lees ik met verbazing wat we moeten doen: beter naar die groepen luisteren (prima idee overigens), om hen dan beter te kunnen uitleggen wat er aan de hand is. Voelt u respect als men u uitlegt waarom u verkeerd bent? Toen de Sovjet-Unie implodeerde, hebben we neerbuigend gekeken naar al die landen die plots op eigen benen stonden. Aan het Midden-Oosten zouden we uitleggen (liefst met bommen erbij) hoe superieur het Westen wel was. Onze beschaving is superieur: een sterk uitgangspunt om respect te tonen.



Deze fase is de moeilijkste. We kennen die houding nochtans voor kinderen. Zij hebben een andere snelheid dan volwassenen. Maar in bijna alle landen ter wereld worden ze gerespecteerd. Voor ouderen zie je in sommige culturen een diep respect, al zijn ze soms wat trager. In andere landen – vooral het superieure Westen – merk je dat ouderen worden opzijgeschoven, tenzij ze presidentskandidaat zijn in de Verenigde Staten.



Waarschijnlijk is voor Europa ook een systeem van verschillende snelheden denkbaar. Niet van verschillende privileges of discriminaties. En altijd gestoeld op de houding van: wat zijn de basisvoorwaarden om lid te zijn van de club? Voor mij is dat bijvoorbeeld: de onvoorwaardelijke gelijkheid van man en vrouw (en eventuele andere categorieën). We kunnen de Europese Unie uitbreiden met landen als Noorwegen, Zwitserland, Montenegro en zelfs Turkije, als we zorgvuldig vastleggen volgens welk traject en met welke snelheid. Het eindpunt – bijvoorbeeld politieke en militaire eenheid – kan voor elk land verschillend zijn, en dan kunnen we misschien opnieuw praten met het Verenigd Koninkrijk. Why not?



Uiteraard is het concept ook denkbaar voor België. Sommige landsdelen kunnen kiezen voor kwalitatieve groei, een betere naam dan degrowth. Andere delen kunnen kiezen voor klassieke groei. Zolang die delen het maar samen eens zijn over enkele basisprincipes, zoals respect voor de planeet. We moeten in ieder geval af van het idee dat ‘traag’ gelijk is aan ‘achterlijk’. In elk geval is slow cooking geen verwijt. Het hoeft niet altijd voor ons allemaal sneller.



Is het eenvoudig onze samenleving te ordenen volgens andere principes? Nee, natuurlijk niet. Maar toch eenvoudiger dan met dienstencheques, subsidies voor fossiele brandstoffen, provinciale belastingen en fietsautostrades. We kunnen al beginnen met wat eerlijk denkwerk.

Marc Buelens is emeritus professor management aan Vlerick Business School. Volg mij op: www.marcbuelens.com