‘We hebben sociale steun echt nodig, maar verwacht er niet al te veel van’

Zowat iedereen in de welzijnssector stelt ondubbelzinnig: dé remedie tegen stress en burn-out is sociale steun.

Een begrip als ‘burn-out’ was vroeger voorbehouden voor problemen op het werk, maar vandaag lijden zelfs grootouders volgens mijn krant aan varianten van de ziekte. De woordenrij voor wat ons overkomt, is haast eindeloos: (negatieve) stress, overspanning, burn-out, zenuwinzinking, emotionele uitputting of ‘het zijn de zenuwen’. De verontruste psychiaters kennen de oorzaak: de verwoestende drama’s van het neokapitalisme. Hun onderliggende boodschap: zolang wij het diepere sociale weefsel van onze samenleving, met haar statusangst, prestatiedruk en vereenzaming, niet aanpakken, is het hopeloos. Inderdaad, waarom een duur belegd broodje kopen als je je boterhammen thuis ook liefdevol kunt klaarmaken voor je kroost en jezelf? Geen tijd! Iedereen is het opgebrande slachtoffer van het neokapitalisme.

Waar zoeken we een oplossing? Zowat iedereen in de welzijnssector stelt ondubbelzinnig: dé remedie tegen stress en burn-out is sociale steun. Iedereen, van levenscoach-charlatan tot zelfverklaarde goeroe, van werkloze loopbaancoach tot verontruste psychiater, van hoogleraar psychologie tot welzijnscoach (moet er nog een coach zijn?), herhaalt die mantra. Zorg ervoor dat je er niet alleen voor staat. Echte vakmensen nuanceren dat: zorg ervoor dat je niet permanent het gevoel krijgt er alleen voor te staan. Verhaaltje? Of keihard wetenschappelijk feit?

Eén onderzoek stelt weinig voor. Wetenschap leeft van de herhaalde studies en wetenschappers kijken vooral naar de top van de betrouwbare studies: meta-analyses, die met veel statistisch geweld alle beschikbare studies combineren. Je gooit de studies vol methodologische fouten weg, je kijkt naar de omvang van de steekproef, je draait aan de wetenschappelijke molen. De vraag of sociale steun helpt, is bijzonder populair bij al die vriendelijke, zachte, sociaal gesteunde wetenschappers. Twee onderzoekers uit North Carolina turfden niet minder dan 2.700 studies, die op hun beurt al waren samengevat in 60 meta-analyses. Dus is het tijd voor een meta-analyse van die meta-analyses. Kloppen al die verhaaltjes over het heilzame effect van sociale steun? Moeten onze ministers samen-ontbijten-cheques uitschrijven? Of vriendencheques? Of subsidies geven aan alcoholvrije bruine kroegen?

Laten we beginnen met het goede nieuws. De wetenschappelijke steun voor sociale steun is overweldigend. Sociale steun helpt bij alle leeftijden, bij alle psychische problemen, van depressie tot posttraumatische stress, van mentale gezondheid tot welzijn op het werk, en voor alle mogelijke beroepen en culturen. Meer nog, wie die steun geeft, is niet het belangrijkste: vrienden, buren, familie, leerkrachten, collega’s of chefs. “Je kunt niet zonder de anderen”, zong Zjef Van Uytsel. De meta-analyse van de meta-analyses wees, vreemd genoeg, niet uit of professionele hulp ook geldt als bron van sociale steun. Studies naar de effectiviteit van coaching wijzen nochtans in die zin: welke methode een coach ook gebruikt, vooral de relatie tussen de partijen (het moet ‘klikken’) geeft de doorslag.

Wat is het gemengde nieuws? Zoals ik al vermoedde, is niet de effectieve sociale steun het belangrijkste, maar de perceptie, de overtuiging geholpen te worden. Ik weet dat ik terecht kan bij mijn buren, mijn schoonzus, mijn hr-manager…

En waar zit het minder goede nieuws? De wetenschappelijke resultaten zijn het sterkst bij unhealthy samples – bij patiënten en mensen die wanhopig op zoek zijn naar hulp. De gewone burger is ook beter af met sociale steun, maar wie het echt nodig heeft, is er nog veel meer bij gebaat. Geen wonder, daar ligt helaas ook de grootste ruimte tot verbetering. Samengevat: we hebben sociale steun echt nodig. Maar het is een beetje zoals een regering: verwacht er toch niet al te veel van.

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com