‘Waarom we collectief nog te vaak kiezen voor de sterke man als leider’

Ondanks de noodzaak van samenwerking en diversiteit blijven we vasthouden aan een ouderwets beeld van leiderschap, waarin kracht en dominantie centraal staan. Dat is niet wat we nu nodig hebben, maar het is wat we steeds opnieuw kiezen.

Uitspraken zoals “we hebben een sterke leider nodig” als verklaring voor de stemmen op Donald Trump, of “zijn de Verenigde Staten wel klaar voor een vrouwelijke president?” blijven me verbazen, maar toch ook niet. Onderzoek toont aan dat de effectiviteit van leiders vandaag niet langer afhankelijk is van de klassieke “sterke” eigenschappen, maar het publiek blijft al decennialang vasthouden aan een eenzijdig leiderschapsbeeld: mannelijk, assertief en dominant. En dat geldt niet alleen in de VS. Ook in België houden we vast aan dat beeld, zoals het VRT-programma Hertoginnendal laat zien. Daar vertellen politica’s dat ze altijd hét antwoord moeten hebben op alles, wat vrijwel onmogelijk is. Terwijl de wereld steeds complexer wordt – met uitdagingen zoals de klimaatverandering en migratie – blijft de vraag: waarom klampen we nog altijd vast aan dat eerder simplistische leiderschapsbeeld?

In 1994 voerde Paralleling Offermann et al. onderzoek naar welke eigenschappen Amerikanen belangrijk vinden in een leider. In 2018 herhaalden ze de studie, en wat bleek? Dezelfde eigenschappen kwamen weer naar voren: sensitiviteit, kracht, toewijding, charisma, intelligentie, mannelijkheid, aantrekkelijkheid en tirannie. Enkel creativiteit kwam erbij. Trumps overwinning toont aan dat onze verwachtingen van een leider ook de afgelopen vijf jaar nauwelijks veranderd zijn. Ondanks het veranderende landschap blijven die verouderde leiderschapskenmerken in onze hoofden domineren, terwijl de wereld juist steeds complexer wordt.

Complexiteit vraagt om collectief leiderschap

Complexiteit is niet hetzelfde als gecompliceerdheid. Complexe problemen zijn vaak moeilijk te definiëren, laat staan op te lossen. Denk bijvoorbeeld aan de klimaatverandering, migratie of het personeelstekort in de zorg en het onderwijs. Die problemen vereisen een andere benadering: een die openstaat voor meerdere perspectieven, die bereid is te experimenteren en die ruimte biedt voor samenwerking.

Onderzoek toont aan dat introverte leiders effectiever kunnen omgaan met complexe problemen dan hun extraverte tegenhangers. Introverte leiders staan vaak meer open voor input van anderen en creëren ruimte voor samenwerking. Dat is cruciaal, want complexe vraagstukken beantwoorden, vraagt om collectief leiderschap. Leiders die in staat zijn wijsheid uit verschillende hoeken samen te brengen en gezamenlijke oplossingen te creëren, kunnen de complexe uitdagingen van deze tijd het best aangaan.

Ondanks de noodzaak van samenwerking en diversiteit blijven we vasthouden aan een ouderwets beeld van leiderschap, waarin kracht en dominantie centraal staan. Dat is niet wat we nu nodig hebben, maar het is wat we steeds opnieuw kiezen.

Waarom kiezen we nog altijd voor een achterhaald beeld van leiderschap?

In tijden van crisis of verwarring zoeken we naar helderheid en richting. Die duidelijkheid wordt vaak geassocieerd met sterke, zelfverzekerde, mannelijke leiders. We zoeken comfort in wat bekend en vertrouwd is, zelfs als het niet per se de beste keuze is.

Het is menselijk om in zulke tijden voor de bekende route te kiezen, zonder diepgaand na te denken over wat echt nodig is. Maar dat zorgt ervoor dat we blijven hangen in oude gewoonten. We moeten erkennen dat de leiderschapskwaliteiten van de toekomst niet enkel gebaseerd moeten zijn op kracht. Leiderschap in de 21ste eeuw gaat om het samenbrengen van verschillende stemmen om complexe vraagstukken aan te pakken.

Wat kunnen we doen?

We moeten een open, inclusief narratief ontwikkelen over wat leiderschap echt betekent. Leiderschap gaat niet alleen over hiërarchie of heldendom, maar over samenwerking, diversiteit en het omarmen van verschillende perspectieven. We moeten ruimte creëren om elkaar echt te leren kennen en samen nieuwe inzichten en oplossingen vinden, elk van uit ons eigen leiderschap. Alleen door ons leiderschapsmodel te veranderen, kunnen we de problemen van morgen effectief beginnen op te lossen.

Karen Wouters, professor leadership bij Antwerp Management School