‘VUCA is uit, FUD is in’

Eindelijk, we raken van dat vreselijke woord VUCA af.

Ik lees regelmatig manuscripten voor uitgevers of auteurs na en ik stelde, lang voor de coronacrisis, dat ik gewoonweg niet verder zou lezen, als het weer eens over Volatility, Uncertainty, Complexity en Ambiguity zou gaan. In het Nederlands zouden we dus over VOCA moeten spreken, maar dat ligt bij de Voka-leden wat moeilijk.

De term komt uit het Amerikaanse leger dat in zijn strategische analyses had vastgesteld dat we na de val van de Berlijnse muur niet eens meer konden bepalen wie de echte vijand was. Het woord zat in de sfeer van de beruchte unknown unknowns, we weten niet eens wat we niet weten. Beschrijft dat wat u dagelijks ervaart als ondernemer? Natuurlijk niet, het blijft draaien om klanten, kwaliteit, technologie, geld.

Wil het misschien zeggen dat er totaal onverwachte dingen kunnen gebeuren? Ach, het mooie beeld van de Zwarte Zwaan van Nicolas Taleb is toch duidelijk genoeg.

Maar er is voorlopig iets beters: FUD, Fear, Uncertainty, Doubt. De achtergrond is nu vooral politieke en manipulatieve communicatie. Denk aan wat de politicus met de grootste media-aandacht ter wereld zo goed kan: twijfel zaaien, vrees oproepen.

En Donald Trump is niet alleen, zowat alle populisten hebben het riedeltje ontdekt. Eén thema is daarbij uitermate geschikt: buitenlanders. Hebben die wel goede bedoelingen? Waarom krijgen ze absolute voorrang in de sociale zekerheid? Welke geheime praktijken, samenzweringen, bekeerdriften ontplooien zij? Hoeveel jobs nemen zij af van onze mensen?

Het bedrijfsleven kende de methode al lang voor Trump. Het is al eindeloos aangetoond dat de tabaksgiganten twijfel hebben gezaaid over de schadelijke effecten van tabak. De wetenschappelijke evidentie voor de klimaatcrisis is torenhoog. Maar de landen en bedrijven met grote belangen in fossiele brandstof hebben FUD toegepast.

Hoe zeker zijn die wetenschappers? Ah, ze geven het zelf toe, geen honderd procent! Of: ze zijn 96 procent zeker, dat zijn communistische cijfers, zit daar dan geen samenzwering achter? Aha, we hebben een mail onderschept die beschrijft hoe die wetenschappers zoeken naar de juiste woorden voor het artikel. Ze zoeken impact, geen objectieve feiten. Onderschatten we die club niet? Worden zij betaald door buitenlandse mogendheden?

‘Big Pharma’ is het slachtoffer van FUD geworden. Kan dat wel, een vaccin in enkele maanden? Met FUD hoef je immers niet logisch te zijn. Gewoon associaties rondstrooien. Ik noem dat het homeopathie-argument. De klassieke geneeskunde vertoont grote en heel goed gedocumenteerde leemten. Dus is alternatieve geneeskunde ‘waar’.

FUD wordt nu maandenlang gebruikt door de Republikeinen in de VS om elektrische auto’s verdacht te maken. Wat als het hard vriest? Waarom schroeven de autobedrijven hun investeringen terug? Wat zijn de Chinezen van plan? Het boeiende aan FUD is dat je helemaal geen analyse moet presenteren, je kan niet eens beschuldigd worden van het verspreiden van leugens. We staan voor een jaar van verkiezingen in veel landen. Wees maar zeker dat je veel FUD zult horen, over energie, over vreemdelingen, over overheidstekorten.

Opvallend is dat VUCA en FUD één notie gemeenschappelijk hebben: onzekerheid. Telkens opnieuw moeten we voorbereid worden op een sterk leiderschap, want mensen willen toch krachtige leiders onder grote onzekerheid? Toch ook daar even FUD op loslaten? Wie zegt dat? Of is het: herhaal zo’n boodschap voldoende en iedereen begint die te geloven? Waren de jaren vijftig en zestig niet het hoogtepunt van de Koude Oorlog? Toch stellen politicologen dat net die periode het hoogtepunt was van onze goed werkende democratie. Ach, zo erg is onzekerheid toch ook weer niet. Waarom zouden wereldwijd zoveel mensen gokken? Dat is toch wetens en willens onzekerheid opzoeken?