Passie is zelden een beginpunt, het is een gevolg.
Volg je passie. Klinkt mooi. Het zou zo op een koffiemok kunnen staan. Maar dat soort advies, hoe goed bedoeld ook, levert in de praktijk vooral miserie op. Sterker nog, het heeft volledige levens én carrières in de afgrond gestort. We hebben het zo vaak gehoord dat het klinkt als een morele waarheid: wie zijn passie volgt, leeft authentiek, wie dat niet doet, speelt op veilig. Dat is een vals onderscheid. Passie is zelden een beginpunt, het is een gevolg. Ze ontstaat niet vooraf, maar nadien.
De Amerikaanse onderzoeker Cal Newport noemt dat The Passion Trap: het idee dat je eerst passie nodig hebt om iets te doen, terwijl ze in werkelijkheid pas groeit als je ergens goed in wordt. Niet door een plots inzicht, maar door tijd, oefening en toewijding. “Volg niet je passie”, schrijft hij. “Laat je passie jou volgen.” Het klinkt banaal, maar het is bevrijdend. Want als passie niet iets is wat je vindt, maar iets wat je ontwikkelt, dan mag je zoekende zijn. Je mag fouten maken, van richting veranderen, of iets tijdelijk doen zonder dat het een existentiële crisis wordt.
Toch leggen mensen zichzelf een bijna ondraaglijke druk op. Niet alleen starters, ook dertigers, veertigers enzovoort moeten voortdurend weten wat ze willen, waarom ze het doen en wat de impact ervan is. Wie die helderheid niet voelt, denkt dat er iets mis is. Ik zie het bij studenten, ondernemers, vrienden die van job naar job hoppen – niet omdat ze geen richting hebben, maar omdat ze denken dat er ergens één ultiem pad bestaat dat plots alles ‘in balans’ brengt. Daar heb je weer een magisch woord. Maar passie werkt niet als een gps. Ze is eerder een kaart die zich pas tekent terwijl je onderweg bent.
Bovendien: zelfs wie ‘zijn roeping’ lijkt te hebben gevonden, twijfelt volop. Zoals de muzikant die van zijn muziek leeft, maar nachten wakker ligt van facturen. Zoals de bakker die met liefde brood kneedt, maar geen tijd heeft om kerst te vieren. Zoals de leraar die zijn vak adoreert, maar murw wordt van het systeem. Passie is geen constante staat van vurigheid. Het is de bereidheid te blijven stoken, ook wanneer het even niet brandt.
De Amerikaanse psycholoog Angela Duckworth noemt dat grit: de combinatie van passie en volharding, die bepaalt of mensen op de lange termijn iets opbouwen. Haar onderzoek toont dat succes niet voortkomt uit één grote bevlogenheid, maar uit herhaalde inzet, uit de traagheid van toewijding. Wanneer we “volg je passie” zeggen, suggereren we dat alles daarna vanzelf loopt. Quod non.
En dan is er nog iets: geld. “Volg je passie” klinkt spiritueel, maar het is ook een advies dat zich een zekere financiële marge permitteert. Niet iedereen kan zijn vaste job opzeggen om pakweg ambachtelijk kaarsen te gaan maken. Soms is de passie om schuldenvrij of financieel stabiel te blijven even waardevol.
Yale-onderzoeker Amy Wrzesniewski toonde aan dat mensen die hun werk zien als een roeping, gemiddeld tevredener zijn, maar ook sneller uitgeput raken. Hun identiteit valt samen met hun beroep, en elke tegenslag voelt als een persoonlijke mislukking. Passie kan dus een bron van zin zijn, maar evengoed van schuldgevoel.
Misschien is dat wel de paradox van onze tijd: we willen werken met betekenis, maar die zoektocht naar betekenis is zelf een bron van stress geworden. We praten over passie alsof het een morele verplichting is. Alsof wie “gewoon werkt”, iets fout doet. Er is niets mis met gewoon werk, dat niet je identiteit bepaalt, maar je stabiliteit biedt. Werk dat ruimte laat voor andere passies: een hobby, een relatie, een rustig hoofd.
De meeste passies worden geboren uit kunde, niet uit romantiek. Je wordt verliefd op wat je leert beheersen, op wat je ervaart. Misschien is dat de geruststelling die we allemaal kunnen gebruiken: je hoeft je passie niet te vinden, ze mag je overkomen.
De auteur is publicist, ondernemer, eigenaar van het strategisch consultingbureau Think Ahaed Inc en onderzoeker bij de denktank Itinera. www.juliendewit.be