‘Alles wat er mis zou kunnen gaan, lijkt mis te gaan. Maar Duitsland heeft zich al vaker heruitgevonden’

Wenn’s regnet, dann schüttet’s. Wanneer het regent, dan giet het. Dat is vandaag bijzonder toepasselijk op wat Duitsland overkomt. Op zowat alle vlakken zit het land in de hoek waar de klappen vallen.

Zowel politiek, democratisch, economisch, industrieel als geopolitiek ziet het er vandaag niet goed uit voor onze oosterburen. Economisch is Duitsland comateus. Dat Volkswagen voor het eerst in zijn geschiedenis een fabriek in Duitsland moest sluiten, is veelzeggend. Duitsland kijkt dan ook voor het tweede jaar op rij aan tegen een economische nulgroei. Het gevoel van malaise wordt nog versterkt door de politieke crisis. De liberale FDP is uit de regering gestapt en begin volgend jaar zijn er parlementsverkiezingen in Duitsland.

De crisis heeft een complexe geschiedenis en speelt zich af tegen de achtergrond van een demografische krimp. Met een fertiliteit van nauwelijks 1,3 kinderen per vrouw sterft Duitsland – in de afwezigheid van migratie – langzaam uit.

De factoren die het succes van Duitsland maakten, zijn dezelfde factoren die vandaag de neergang verklaren. Zo is er enerzijds de sterke concentratie op een specifiek aantal succesvolle sectoren: chemie en automobiel. Anderzijds is er de grote afhankelijkheid van goedkoop Russisch gas en een groeiende Chinese afzetmarkt. De keerzijde van beide fenomenen zien we vandaag. De sterkste industrieën in Duitsland zijn legacy industries. De industrieën die het succes van Duitsland maakten, werden gebouwd op een moment dat de wereldeconomie bestond uit het Westen enerzijds en ontwikkelingslanden anderzijds. De Duitse politiek deed er alles aan om hen het leven zo makkelijk mogelijk te maken. Innovatie, creatieve vernietiging en nieuwe sectoren kregen op die manier veel minder kansen. Dat verklaart ook waarom Duitsland op het gebied van digitalisering een achterblijver is – in Europa én wereldwijd. De bestaande sterkhouders kregen alle aandacht en digitalisering bleef in de schaduw. Het afgelopen decennium was digitale technologie echter dé grote rijkmaker. China en de Verenigde Staten blonken erin uit en werden rijker, Europa en Duitsland vernieuwden te weinig en bleven achter.

De afhankelijkheid van Rusland en China kost Duitsland niet alleen economische groei, maar ook geopolitieke punten. De dubbele houding van Duitsland tegenover zijn traditionele energieleverancier Rusland leidt tot kritiek en verminderd aanzien bij Europese partners. Het telefoontje van Olaf Scholz naar de Russische president Poetin is begrijpelijk vanuit de Duitse positie, maar het verzwakt de Europese solidariteit tegenover Rusland. Ook de afhankelijkheid van de Chinese afzetmarkt bleek slechts een tijdelijke zegening. Ooit het recept voor sterke uitvoer en groei, is het vandaag een geopolitiek risico – zeker met een China-hater als Donald Trump in het Witte Huis.

Alles wat mis zou kunnen gaan, lijkt mis te gaan. Maar het zou niet de eerste keer zijn dat het land terugkomt uit een schijnbaar verloren positie. Begin jaren 2000 stond de Duitse adelaar vooraan op de cover van The Economist met als weinig flatterende titel The Sick man of Europe. De Duitse eenmaking in de jaren negentig had het land veel geld én concurrentiekracht gekost. Maar onder leiding van de toenmalige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder werden de zogenoemde Hartz-hervormingen doorgevoerd. De arbeidsmarkt werd flexibeler en er werd veel meer ingezet op het activeren van werklozen. Die hervormingen legden mee de fundamenten voor de economische wederopstanding van Duitsland. De groei van China en hun honger naar Duitse producten deden de rest.

Het is verleidelijk om Duitsland helemaal af te schrijven. Maar het blijft een grote en sterke economie met knappe koppen en bedrijven. Het land heeft zich bovendien al meerdere keren heruitgevonden. Telkens vanuit een schijnbaar verloren positie. Het is in ons aller belang dat het daar de volgende jaren opnieuw in slaagt.