‘Onder Trump vecht de Amerikaanse staat tegen de rechtsstaat’

Onder Trump vecht de Amerikaanse staat tegen de rechtsstaat, en de rechtsstaat geeft niet thuis.

Samen met alumni, professoren en bestuurders enkele dagen vertoeven aan de Harvard Law School is ondergedompeld worden in de Amerikaanse cultuuroorlog en de clash tussen president Donald Trump en de rechtsstaat. Over het campusleven hangt een sfeer van ogenschijnlijke kalmte en normaliteit. Geen spandoeken, geen petities, geen demonstraties – niets over Gaza, diversiteit, minderheden of andere zenuwen van de identiteitspolitiek die de Amerikaanse universiteiten de jongste jaren hebben gedomineerd. Flyers voor intellectuele debatten hangen braafjes op geijkte plekken, je kunt een pinnetje nemen om je genderidentiteit te bevestigen aan je medemens, maar het lijkt erop dat de kookpot van de groepspolarisatie van het vuur is gehaald.

Het immense contrast met de Amerikaanse campus als toneel voor confrontaties over Hamas en Israël toont de loutering van universiteiten die dezer dagen liever voor neutraliteit dan voor protest staan. Onder zijn nieuwe president heeft Harvard officieel voor een neutraliteitsbeleid gekozen, met een impact op publieke standpunten, de rekrutering, het management en het diversiteitsbeleid. De universiteit faciliteert dialoog en discussie onder studentengroepen, als alternatief voor polarisatie en confrontatie.

Hoe dicht staat institutionele neutraliteit bij neutraliseren? Terwijl president Donald Trump normen en wetten aan zijn laars lapt, de federale overheid illegaal ontmantelt, grote advocatenkantoren afperst en de internationale rechtsorde afbreekt, steekt neutraliteit schril af met de essentiële missie van elke rechtenfaculteit: het onderhouden van de rechtsstaat. Waarom kiezen bastions van de Amerikaanse rechtsstaat voor stilzwijgen, terwijl stilzwijgen dicht staat bij medeplichtigheid? In één woord: geld.

Trump bedreigt een rist Amerikaanse universiteiten met het bevriezen van overheidssteun en -contracten ter waarde van vele honderden miljoenen dollars wegens vermeend antisemitisme, discriminatie en het inperken van de vrije meningsuiting op campussen. Over Harvard hangt een potentieel verlies van 9 miljard dollar federale subsidies. En dat zijn slechts pindanootjes in vergelijking met de echte inzet: de fameuze universitaire schenkingen. Amerikaanse elite-universiteiten steunen op opgebouwde en geïnvesteerde vermogens van vele miljarden giften. Trump dreigt ermee de opbrengst en de besteding ervan extra te belasten. Geen wonder dat topuniversiteiten zich hullen in neutraliteit, noodleningen aangaan, de rekrutering bevriezen of koortsig onderhandelen voor een deal.

De strijd tussen waarden en geld, tussen ethiek en zaken, splijt nergens dieper dan in de grote Amerikaanse advocatenkantoren. Trump neemt revanche op Big Law-spelers die in het verleden aan de zijde van politieke tegenstanders stonden. Met een palet aan verboden kan hij advocatenkantoren de facto lamleggen: een instant existentiële bedreiging, tenzij de hele balie zich als groep solidair toont. Dat gebeurt niet. Concurrenten gedragen zich zelfs als aasgieren die wat graag steradvocaten of klanten willen wegpikken. Op een uitzondering na opteren bedreigde kantoren voor onderhandelen en betalen, niet voor procederen.

Als zelfs de punt van de speer van de rechtsstaat niet meer prikt, dan weet je het wel. Over de Amerikaanse juridische gemeenschap hangt een sfeer van angst en berusting. Het zijn vooral individuen die nog durven. Ik heb in Boston geleerd dat de institutionele actoren uit eigenbelang pragmatisch kiezen voor neutraliteit en samenwerken, in de hoop dat Trump uiteindelijk zal overwaaien of zichzelf in hybris zal vernietigen. Ik deel de hoop, maar betreur het gebrek aan moed. Onder Trump vecht de Amerikaanse staat tegen de rechtsstaat, en de rechtsstaat geeft niet thuis.

De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu