‘There is no ‘I’ in system change’

We hebben meer mensen nodig die de voldoening van persoonlijke actie inwisselen voor de kracht van het collectief.

Mijn kijk op individuele verantwoordelijkheid is de afgelopen jaren sterk veranderd. Terwijl ik ooit dacht dat beïnvloeden van individueel gedrag de sleutel was tot verduurzaming, geloof ik nu dat die focus eerder afleidend is. Uiteraard hebben we allemaal de verantwoordelijkheid om naar eer en geweten te handelen, maar de nadruk op individuele acties kan ons het zicht ontnemen op waar de grootste impact ligt.

Een individu handelt binnen een systeem. Hoewel we leren dat ons leven maakbaar is, hebben onze keuzes vaak meer met omstandigheden te maken, dan met persoonlijke competenties. Verduurzaming vereist dan ook dat we individueel gedrag zien binnen de context van het omringende systeem. Zo kan je de keuze om op reis te gaan zien als een uiting van een persoonlijke behoefte, of erkennen dat de reissector zowel de behoefte als de invulling ervanook mee creëert.

Mensen vinden hoop in de gedachte dat hun eigen acties ertoe doen. Maar zoals de auteur Oliver Burkeman en de filosoof Lisa Doeland argumenteren, is hoop niet altijd productief. Wie gelooft dat alles wel goed komt, toont minder motivatie om iets aan de situatie te veranderen. Hoop leidt met andere woorden meer tot afwachten, dan tot actie ondernemen. Een groot gevoel van persoonlijke verantwoordelijkheid kan bovendien ook verlammend zijn. Zo verglijden zelfs de meest enthousiaste klimaatactivisten niet zelden in uitputting en cynisme.

Er is een verschil tussen verantwoordelijkheid en schuld, al raken ze door een opgeblazen interpretatie van individuele impact vaak vermengd.. Denk maar aan termen als vliegschaamte of acties gericht naar specifieke individuen, zoals eigenaars van SUV’s, maar evengoed aspirant-activisten. Hoewel deze acties en termen mensen schijnbaar op hun verantwoordelijkheid aanspreken, houden ze geen rekening met de context van hun gedrag. De nadruk op persoonlijke verantwoordelijkheid verdeelt zo meer dan dat hij verbindt, terwijl datnet essentieel is om verandering te verwezenlijken.

Individuen kunnen wel degelijk macht uitoefenen, als ze zich richten naar het systeem in plaats van naar elkaar. Systemische actie klinkt vaak abstract, maar hoeft het helemaal niet te zijn. Denk aan het initiatief Reclame Fossielvrij, dat strijdt tegen advertenties voor fossiele brandstoffen, of de Vereniging Plantaardig in Nederland, die zich inzet voor het gebruik van termen als ‘worst’ of ‘melk’ voor plantaardige producten. Maar bijvoorbeeld ook collectieverechtszaken zoals De Klimaatzaak in België, of de rechtszaak tegen Primark in Nederland. Die initiatieven proberen de systemen te veranderen die ons gedrag sturen, in plaats van enkel individuele keuzes centraal te stellen.

Ook ondernemers kunnen hun impact vergroten, door samenwerkingen aan te gaan met bewegingen gericht op systeemverandering, in plaats van zich te beperken tot het aanbieden van duurzame producten binnen dezelfde kapitalistische structuren. Alternatieve producten zoals vleesvervangers en bioplastics zijn zeker waardevol, maar zolang ze het economische model nietuitdagen, blijft hun impact beperkt. Het loont de moeite om in dat systemisch werk te investeren, want pas als we de onderliggende systemen veranderen, kunnen zogenaamd duurzame producten hun volle potentieel bereiken.

Collectieve verantwoordelijkheid overstijgt de individuele. Men zegt weleens dat we veel mensen nodig hebben die imperfect duurzaam zijn, in plaats van een paar perfecte greenies. Die boutade zou ik willen ombuigen. We hebben meer mensen nodig die de voldoening van persoonlijke actie inwisselen voor de kracht van het collectief. Mensen die zich durven te verenigen en de grenzen van concurrentie en competitie durven te overstijgen. There is no I in system change. Verduurzaming is geen persoonlijke queeste, maar een groepswerk.