‘Technologie zou ons het leven dubbel zo gemakkelijk moeten maken, maar we gebruiken het vooral om dubbel zoveel te doen’

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com

In 1999 schreef ik een tekst met 21 trends – voorspellingen zo u wilt – voor de 21ste eeuw. Vijfentwintig jaar later kan ik vaststellen dat ik over enig goeroe-talent beschikte, want de huidige realiteit komt merkwaardig goed overeen met veel dingen die ik toen schreef, zoals een verlies aan richting, individualisering en stijgende kosten van conflicten. Ik vond het best boeiend even te onderzoeken waar ik raak had getroffen en waar ik er helemaal naast zat met mijn voorspellingen. Vooral mijn voorspelde gedeelde waarden leken veeleer een wens dan een inzicht. Nog veel boeiender nu is te zien wat ik toen overduidelijk niet zag. En dan springen er voor mij drie thema’s uit.

Vooreerst onze sociale omgang met technologie. Fenomenen als Tiktok, Facebook, Whatsapp-groepjes, maar ook thuiswerk, Zoom-sessies, afstandsonderwijs lagen te ver van de leefwereld anno 1999 om daar met klem op te wijzen. Dat technologie exponentieel zou blijven groeien, lag voor de hand, dat we grotere individualisten zouden worden, kon je met de ogen dicht zien aankomen. Max Weber had het al rond 1920 voorspeld en er lijkt nog altijd geen einde aan te komen. Maar de interactie tussen ‘technologie’ en ‘menselijke communicatie’ is blijkbaar enorm moeilijk te vatten. Wie had durven voorspellen dat we massaal op bus, tram trein en zelfs op familiefeesten Candy Crush zouden spelen, of Fortnite en met miljoenen tegelijkertijd Minecraft?

Dit houdt een ernstige waarschuwing in, want er is nu een ‘nieuwe’ technologie die nog wat straffer is dan de fax of de gsm. Artificiële intelligentie of AI kweekt als konijnen. Hoe zullen we daar samen, en elk apart, mee omgaan? Onze verbeelding schiet tekort, vrees ik. Ik denk dat we hoogdringend de bijna werkloze scenarioschrijvers van Hollywood aan het werk moeten stellen. Want elke lineaire, rationele of brave voorspelling zal fout zitten.

Wat ik overduidelijk ook heb gemist, is de merkwaardige dubbele beweging van de ‘ruk naar rechts’ en toegenomen gevoeligheden. Met dat laatste bedoel ik woke, reacties tegen toxisch leiderschap en voor het recht op een psychologisch veilige werkplek, de populariteit van vegan en chillen.

Naïef associeer ik ‘rechts’ met sterk zijn, survival of the strongest, klappen incasseren en gewoon doorgaan, kortom de John Wayne figuren uit de cowboyfilms. Maar zelfs een heel rechtse figuur als Donald Trump klaagt erover dat hij niet fair wordt behandeld en zeurt wat over kou in de rechtszaal. Zoveel zelfmedelijden. De combinatie van economisch rechts (met veel nadruk op effectiviteit, efficiëntie en groei) en ‘oei, ik voel mij wat zwakjes vandaag, mag ik even mezelf zijn?’ ligt waarschijnlijk aan de basis van wat men gemakshalve burn-out noemt. Iedereen moet zijn kwetsbaarheid tonen, en doet dat, maar geniet daar dan niet van. Heb je soms een pilletje voor me?

Wat ik had kunnen weten, maar in 1999 niet aanvoelde, was het onwaarschijnlijk intense gevoel van overvloed, zowel van informatie, als emotioneel (ik wil die beelden niet meer zien) als van mogelijkheden, met zaken als fear of missing out en keuzestress. Er is gewoonweg te veel, ook te veel leuke dingen. Tegelijkertijd hebben we op grote schaal alle keuzebeperkers afgebouwd: georganiseerde godsdienst, strenge ouders, spaarzaam leven. Ik heb recht op alles, ik mag alles, ik kan alles, zelfs van geslacht veranderen. We doen vooral ons best om toch maar zo veel mogelijk graantjes mee te pikken van alles. Bingekijken, propvolle weekends, bucketlists afwerken, en toch eens een marathonevenement afvinken. We stappen uit onze comfortzone en vragen ons dan af waarom we dat nu in hemelsnaam weer gedaan hebben.

Technologie zou ons het leven dubbel zo gemakkelijk moeten maken, maar we gebruiken onze apps vooral om dubbel zoveel te doen. Met Duolingo nog wat Spaans leren als we aanschuiven, audioboeken in de autofile. Meer dan ooit klinkt op elke hoek van de straat Herman Van Veen, die overigens nog altijd optreedt: ‘opzij, opzij, opzij, we hebben ongelofelijke haast’.