‘België moet saneren alsof het 1982 is’

De nieuwe Europese begrotingsregels verplichten België tot een grondige sanering. De vereiste begrotingsinspanning is vergelijkbaar met de inspanningen van de jaren negentig, maar de recepten van de jaren tachtig zijn nodig om de oefening tot een goed einde te brengen.

In een pas gepubliceerde studie boog ook de Nationale Bank zich over de nieuwe Europese begrotingsregels en de implicaties voor het Belgische begrotingsbeleid. België heeft in principe nog tot eind dit jaar om een geloofwaardig begrotingsplan op tafel te leggen om het Europese strafbankje te vermijden, maar de volgende regering zal sowieso orde op begrotingszaken moeten stellen om begrotingsbuffers op te bouwen en buiten het vizier van de financiële markten te blijven.

Begrotingsinspanning spreiden

De vereiste inspanning is niet min. Om te voldoen aan de nieuwe Europese regels moet België het structurele begrotingstekort verminderen van 4,4 procent van het bruto binnenlands product (bbp) in 2024 naar 1,5 procent van het bbp tegen 2029. Bij ongewijzigd beleid loopt het structurele tekort verder op naar 4,9 procent in 2029. Dat impliceert dat een begrotingsinspanning van 0,7 procent of ongeveer 5 miljard euro per jaar in de periode 2025-2028.

Europa biedt België echter een minder pijnlijke route. Als voldoende sociaal-economische hervormingen het regeerakkoord halen, dan mag de begrotingsinspanning over zeven jaar in plaats van over vier jaar gespreid worden. In dat scenario komt dat neer op een inspanning van 0,5 procent per jaar, of een goede 3 miljard euro per jaar. Dat is nog altijd pittig, maar iets beter verteerbaar.

Historisch perspectief

De Nationale Bank plaatste die vereiste begrotingsinspanning in een historisch perspectief. Een inspanning van 0,5 à 0,7 procent van het bbp per jaar is vergelijkbaar met de begrotingsinspanning van de jaren negentig. Om deelname aan de euro mogelijk te maken, verbeterden de regeringen-Dehaene het begrotingssaldo met 0,7 procent per jaar in de periode 1993-1999. Aan het einde van de eeuw pronkte België met een primair begrotingsoverschot (het saldo voor intrestlasten) van ruim 6 procent. De paarse regeringen-Verhofstadt maakten dat overschot soldaat, hoewel het de intentie was de vergrijzingskosten te prefinancieren.

In de jaren tachtig realiseerde België een nog grotere begrotingsinspanning. In de periode 1982-1987 liep de inspanning op tot 1,2 procent van het bbp per jaar. Het was opnieuw van moeten. België stond in 1982 met de rug tegen de muur. De begroting was helemaal ontspoord door een explosie van de overheidsuitgaven en de concurrentiekracht was ontwricht. De begroting werd toen gesaneerd via besparingen. Het mes werd gezet in de overheidsinvesteringen, de tewerkstelling in overheidsdiensten, het onderwijs en het leger werd drastisch verminderd en de sociale uitkeringen werden afgebouwd.

De omvang van inspanning waarvoor België vandaag staat, is dus beter vergelijkbaar met die van de jaren negentig dan met die van de jaren tachtig. De manier waarop zal echter meer vergelijkbaar zijn met de oefening in de jaren tachtig. De primaire overheidsuitgaven liggen vandaag met 53 procent van het bbp ongeveer op hetzelfde peil als in de jaren tachtig, zodat een sanering zich langs de uitgavenkant opdringt. Een sanering langs de inkomstenkant heeft, gegeven de al hoge belastingdruk, minder kans op slagen.

In de jaren negentig werd de begroting wel nog rechtgetrokken met belastingverhogingen, zoals een opgeschorte indexering van de belastingschalen, de invoering van een crisisbijdrage, een verhoging van de btw en hogere sociale bijdragen. Er was begin de jaren negentig nog enige ruimte voor belastingverhogingen omdat de overheidsinkomsten toen op 46 procent van het bbp lagen. Vandaag liggen die inkomsten al op 50,8 procent van het bbp, zodat saneren zoals in de jaren negentig de belastingdruk op onbekend hoog terrein zou brengen. Tijd dus om het begrotingsbeleid van veertig jaar geleden af te stoffen om orde op zaken te stellen.