‘Overdrijf stereotypen en hun effect niet’

Hoeveel artikels zullen in de psychologische tijdschriften verschijnen om depressieve Trump-stemmers te begeleiden?

Wetenschap is neutraal. Zegt men. Toch bulkt de geschiedenis van de voorbeelden die het omgekeerde bewijzen. In onze streken was de filosofie bijvoorbeeld eeuwenlang de dienstmaagd van de theologie. Een veel pijnlijker voorbeeld is de eugenetica, de wetenschappelijke studie van het veredelen van het menselijke ras, die wij automatisch associëren met de nazimisdaden. Maar lang voor die tijd stond de leerstoel eugenetica aan de University College of London hoog aangeschreven. De eerste bekleder was niemand minder dan de gerenommeerde statisticus Karl Pearson. Enthousiaste aanhangers van die ‘wetenschap’ waren Winston Churchill, John Maynard Keynes en D.H. Lawrence.

Op dit ogenblik is het op de betere universiteiten al woke wat de klok slaat, met het eindeloos beklemtonen van diversiteit, inclusie en rechtvaardigheid. Op zich siert het wetenschappers dat ze belangrijke waarden onderschrijven. Je kunt alleen maar hopen dat die waarden geen weerslag hebben op hun studies en hun professioneel advies. Het schitterende boek van Andreas De Block Is links dan gewoon slimmer? heeft me echter de ogen geopend. Ik ben geabonneerd op een aantal academische tijdschriften via de American Psychological Association. Je kunt verwachten dat zulke tijdschriften in de gepolariseerde Amerikaanse samenleving neutraal zijn. Dankzij Andreas De Block ben ik achterdochtig geworden, zeker nu ik heb ontdekt dat ongeveer 90 procent van de professoren en practici in de klinische psychologie voor de Democraten stemt. Plots begrijp ik beter waarom die tijdschriften eindeloos veel aandacht besteden aan slachtoffers. Elke werkplek lijkt wel toxisch geworden. En minderheidsgroepen zijn zonder meer meerderheidsgroepen als het erop aankomt bestudeerd te worden.

Een extreem voorbeeld. Toen Donald Trump in 2016 werd verkozen, regende het plots artikels over hoe je patiënten kunt helpen omgaan met politieke stress. Mocht hij opnieuw winnen, dan weten we dat ‘depressie’ een van de grote problemen zal zijn, en niet alleen in de Verenigde Staten. Progressieven hebben hun hoop gesteld op Kamala Harris. Als zij verliest, zullen miljoenen mensen de wanhoop nabij zijn. De pers – ook bij ons – heeft hen voorbereid op de rampspoed die hen zal overspoelen als de psychopathische narcist Trump herverkozen wordt. Maar draai het even om. Veronderstel dat Harris wint: hoeveel artikels zullen dan in de psychologische tijdschriften verschijnen om depressieve Trump-stemmers te begeleiden? Mogelijk zal bij die dames en heren de terugslag zelfs nog groter zijn, want de heer Trump krijgt steeds meer een goddelijke dimensie, iemand die God beschermt tegen kogels. Ik hoef het niet als vraag te formuleren. De overgrote meerderheid van de klinisch psychologen in de Verenigde Staten kan geen empathie opbrengen voor een Trump-aanhanger.

Toch blijf ik mijn vertrouwen in de wetenschap behouden. Het grootste kenmerk van wetenschap is het zelfcorrigerend vermogen. U heeft waarschijnlijk ook al wel via een enthousiaste anti-discriminerende lesgever het verhaal gehoord dat als je mensen bewust maakt van hun groep, ze soms minder presteren. Als je hen vertelt dat zwarten of vrouwen minder presteren op een test wiskunde, presteren ze ook echt minder. Omgekeerd: zeg tegen een witte man: ‘dit is iets voor jou’, en hij scoort beter. Die opleider was ter goeder trouw. De meest gezaghebbende studie wees in die richting. Maar zoals het hoort, hebben onderzoekers die gezaghebbende studie onder de loep genomen. Wat blijkt? Als je corrigeert voor storende factoren, is er bijna geen stereotyperend effect. Tenzij misschien bij kinderen. Maar bij volwassenen is het een zoveelste voorbeeld dat ideologie het haalt van feiten.

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com