Over Birmingham en zijn rattenplaag: ‘Rol van overheidsmanagement wordt zwaar onderschat’

In mijn column van 14 september vorig jaar vroeg ik aandacht voor het faillissement van Birmingham. Zoals altijd was niemand schuldig. Zeker niet de conservatieve Britse regering, die systematisch de gemeenten en steden in de Rode Muur verwaarloosde. Eerste minister Rishi Sunak en zijn voorgangers spinden garen bij de incompetentie van het rode bestuur. Het waterhoofd Londen slorpte zowat alle nationale investeringen op, tot beroepsleugenaar Boris Johnson in zijn verkiezingscampagne beloofde meer te investeren in de achtergestelde streken, om zodra hij verkozen was het omgekeerde te doen.

Evenmin schuldig was de uit de hand gelopen eis voor gelijk loon voor gelijk werk. De stad moest meer dan 1 miljard euro aan schadevergoeding betalen aan vrouwelijke werknemers omdat ze jarenlang in vergelijkbare functies systematisch lagere lonen hadden gekregen. De juridische betwistingen daarover zijn nog altijd niet van de baan. En we mogen niet vergeten dat de stad ook het slachtoffer werd van pure incompetentie: het ene ICT-project na het andere maakte consultants rijk en de stad nog armer.

Het personeel, vooral het vrouwelijke deel, voelde zich tweemaal tekortgedaan. De discriminatiezaak werd lamlendig traag aangepakt en de stadsambtenaren vreesden – en vrezen nog – voor ontslagen en loonbevriezingen. Je zou voor minder staken. Dat gebeurde allemaal onder onze radar, maar ik bezocht in de zomer van 2023 toevallig Birmingham en raakte onder de indruk van de dure stadsrenovatie. Het keerpunt kwam toen een groep stadsambtenaren het wapen bovenhaalde dat Labour in de fameuze winter of discontent begin 1979 op de knieën kreeg en Thatcher aan de macht bracht: het vuilnis niet ophalen. Dat zorgt voor goede tv. Iedereen huivert bij het zien van opgestapelde vuilniszakken. Iedereen begrijpt het als een buurtbewoner zegt: “De stank is niet te harden.” En vooral: toon ratten. Dat de stad jarenlang verwaarloosd was, kun je niet tonen in een nieuwsflash. Maar ratten – de tegenpool van poesjes – werken wel.

Daarmee beschrijf je echter geen fundamenteel probleem: de rol van overheidsmanagement wordt in een moderne democratie zwaar onderschat. Noem eens een krachtige minister die het ambtenarenbeleid heeft aangepakt? Ik ken nog één naam: Luc Van den Bossche. Maar zijn naam is al lang niet meer verbonden met wat hij voor de Vlaamse overheid, inclusief het onderwijs, heeft gepresteerd. Wel met zijn rol in een aantal niet zo heldere dossiers.

In mijn boek De verblinde samenleving heb ik toegelicht hoe alleen een degelijk leerproces een maatschappij op lange termijn gezond houdt. In Birmingham zie je de vicieuze cirkel als dat niet lukt. Als we wachten op een catastrofe voor we actie ondernemen, krijg je nieuwe dramatische gevolgen. Door de besparingen in Birmingham ging het van kwaad naar erger. Je ziet analoge processen in zowat alle landen ter wereld. Onze parlementaire democratieën lijken vooral te leren hoe je vriendjes aan postjes helpt, hoe je problemen afkoopt met compensaties en dat problemen die fotogeniek op tv komen onevenredig veel aandacht krijgen.

Problemen laten rotten zonder dat je een georganiseerd leerproces op gang zet, lost niets op. Kijk maar naar onze justitie, onze spoorwegen, onze pensioenen, ons gevoel van veiligheid. En dan plots moet je, omdat het echt niet anders meer kan, 4 miljard investeren in een verwaarloosd leger. En liefst nog investeren om onze wegen en pleinen tankvriendelijk te maken. Tanks! Ons voorbereiden op de oorlog van honderd jaar geleden.

Wil ik de spoorwegbedienden in ons land soms op een idee brengen? Zorg voor vuilniszakken en vooral ratten? Nee natuurlijk, maar zoek voor elk dossier naar het equivalent van ratten. En besef vooral dat de democratische gemeenschap nooit het hoofd koel kan houden als die beestjes opduiken.